Семіздік — негізінен май тіндерінің есебінен дене салмағының шамадан тыс артуына әкелетін зат алмасудың бұзылуы.
«Семіздік» диагнозы дене салмағының индексі (ДСИ) негізінде қойылады. Бұл килограммдағы салмақтың метрдегі бойдың квадратына бөлінген мәні (мысалы, 65 кг:1,652=23,9). ДСИ 30-дан жоғары болса, ол семіздік екенін көрсетеді.
Семіздіктің дәрежелері:
I дәреже - ДСИ 30,0–34,9
II дәрежелі - BMI 35,0–39,9
III дәреже - ДСИ 40,0 асады (морбидті немесе ауру семіздік деп аталады).
Іштің жиналуы орталық семіздік деп аталады, ал дененің барлық жерінде орналасуы - перифериялық семіздік. Егер әйелдерде бел көлемінің жамбас көлеміне қатынасы 0,8-ден асса немесе ерлерде 0,95-тен асса, науқас орталық семіздіктен зардап шегеді деп саналады.
Семіздіктің негізі тұтынылатын энергияның жұмсалатын энергиядан асып түсуі болып табылады. Семіздіктің дамуына дұрыс емес өмір салты мен тамақтану режимі, жүйке (гипоталамикалық семіздік) және эндокриндік жүйенің жұмысындағы бұзылулар әсер етеді.
Дене салмағы индексін есептеуден басқа эндокринолог дәрігерлер мен диетологтар гормон деңгейіне талдау, магнит-резонанстық томография, жалпы және биохимиялық қан анализін тағайындайды. Дене құрамын анықтау үшін биоимпедансометрия - дене учаскелерінің әртүрлі электрлік қарсылығына негізделген зерттеу қолданылады.
Семіздікке шалдыққандар артық салмақтан бөлек тірек-қимыл аппаратымен (қозғалыс кезіндегі ауырсыну), жүрек-қан тамырлар жүйесімен (тахикардия, ентігу, бас ауруы), ас қорыту жүйесімен (іш қату, панкреатит, холецистит, майлы гепатоз) байланысты мәселелерді де бастан өткереді, психологиялық салада қиындықтарға душар болады.
Орталық жүйке жүйесінің зақымдануынан туындаған семіздік кезінде салмақ тез артады. Майлы тін негізінен іштің айналасына жиналады, майлы тіндердің орналасқан жеріндегі тері құрғақ болып, созылу белгілері пайда болады. Гипоталамиялық семіздік кейде қан қысымының жоғарылауын, бас ауруын, шамадан тыс терлеуді, ұйқының бұзылуын тудырады.
Эндокринді семіздік май тінінің біркелкі емес жиналуымен және ауырсынатын май түйіндерінің пайда болуымен көрінеді, әйелдерде бүкіл денеде шаштың өсуі (гирсутизм), еркектерде кеуденің ұлғаюы (гинекомастия) мүмкін.
Семіздік бірте-бірте дамиды, ең маңыздысы — салмақ қосылуын дер кезінде байқап, тұтынылатын калориялар мен олардың шығыны арасындағы тепе-теңдікті сақтау шараларын қабылдау.
Әртүрлі шөптер жиынтығын, шайларды, азықтық қоспаларды (әдетте әлсірететін әсері бар) өздігінен пайдалану мүмкін, алайда бұл жағдайда да дәрігермен – терапевтпен, диетологпен, эндокринологпен немесе отбасылық дәрігермен (жалпы тәжірибе дәрігерімен) кеңескен дұрыс, себебі тіпті ең «жасампаз» «табиғи» құралдар аллергия тудыруы мүмкін, басқа препараттармен сәйкес емес болуы мүмкін және нақты науқасқа қарсы көрсеткіш болуы мүмкін.
Кейбір диеталар, негізінен арықтау үшін жасалған тамақтану жүйелері, мүлде зиянсыз емес. Мысалы, монодиеталар (жалғыз өнімді пайдалану) авитаминоз және басқа да зат алмасу бұзылыстарына әкеледі.
Семіздікті емдеуді әдетте майлар мен көмірсуларды шектеуге және ақуыз бен талшықтардың (көкөністердің) жоғары құрамына негізделген диетадан бастайды, бұл физикалық белсенділікпен үйлеседі. Ғалымдар семіздікті емдеуге арналған әртүрлі диеталардың тиімділігін күмәндандырады. Алайда, энергияны тұтынудан көп шығындамай, салмақ жоғалту екіталай екені анық.
Эндокринолог дәрігерлер, терапевттер және диетологтар семіздікті емдеуде дәрілік препараттарды кеңінен қолданады. Препараттардың көпшілігі екі түрге бөлінеді: біреулері аштық сезімін басуға бағытталған (анорексиктер), екіншілері – қоректік заттардың сіңу мөлшерін азайтуға және метаболизмді жеделдетуге.
Екі түрінің де жанама әсерлері бар, соның ішінде мазасыздық, қан қысымының жоғарылауы, ұйқысыздық, бас айналу, терлеу, іш қату, жүрек айну.
Семіздікке әкелетін себептері көбінесе адамның психологиялық жағдайында жатады — онда психологтың немесе психотерапевтің көмегі тиімді болады.
Антидепрессанттарды, эпилепсияға қарсы және басқа да күшті дәрілерді арықтау құралы ретінде қолдану әдетте зияндылығы пайдалығынан асып түседі.
Семіздікті емдеудің максималды әсері бірнеше түрі болатын хирургиялық араласуды қамтиды:
асқазанды шунттау: оны екі бөлікке бөлу, көлемі 50 мл болатын кіші бөлікке аш ішекті тігу, осылайша 1) тұтынылатын тағамның көлемі азаяды, 2) тағам қысқартылған жолмен қозғалады және қоректік заттардың сіңуі төмендейді;
асқазанды түтікше резекциялау (жоғарыда сипатталған принцип бойынша);
асқазан бандажы (өңеш пен асқазанның шекарасына қойылған, тамақтың өтуін қиындататын және тоқмейілдік сезімін тудыратын сақина);
ішкі асқазанға баллон (негізінен операция емес — бұл баллонды өңеш арқылы асқазан қуысына орналастыру, көлемін азайту).
Пластикалық операциялар мен липосакция емдеу шараларына жатпайды және дәрігерлердің пікірінше, пайдасынан гөрі көп зиян келтіреді. Мысалы, тері асты майын алып тастағанда зиянды висцеральды майдың көлемі артады.
Семіздіктің алдын алу үшін айқын дұрыс өмір салты мен тамақтанудан басқа, психогигиена (стресс пен психикалық жарақаттан аулақ болу) және эндокринологқа тұрақты тексеру жатады.
жүректің ишемиялық ауруы;
2 типті қант диабеті;
инфаркт және инсульт;
артериялық гипертония;
артриттер;
холецистит, панкреатит, бауырдың майлы дистрофиясы және басқа да ас қорыту жолдарының бұзылуы;
онкологиялық аурулар;
ерлердегі эрекцияның бұзылуы, әйелдерде етеккір циклінің бұзылуы және бедеулік.
эндокриндік жүйенің жұмысының бұзылуы;
энергия шығындарынан тұтынудың артуы;
қимылсыз өмір салты;
қате тамақтану;
тұқым қуалайтын бейімділік.
