Шала туылған

Шала туылу - жүктіліктің қалыпты іште дамуының аяқталуына дейін туылған баланың жағдайы.

Шала туылған нәресте деп жүктіліктің 22-ші мен 38-ші аптасы аралығында, салмағы 2500 граммнан аз, бойы 45 см-ден қысқа туылған баланы айтады. Шала туылғандық күйіне терморегуляцияның жетілмегендігі, апноэға (демнің тоқтауына) бейімділік, иммунитеттің әлсіздігі тән. Шала туылған нәрестенің антропометриялық мәліметтері (бойы, салмағы) шартты сипатқа ие.

Жетілмей туған балалардың саны 5-10% құрайды.

Дене салмағы бойынша шала туылудың классификациясы:

• I дәреже — 2001 — 2500 грамм (мерзімі 35-37 апта)
• II дәреже — 1501 — 2000 грамм (мерзімі 32-34 апта)
• III дәреже — 1001 — 1500 грамм (мерзімі 29-31 апта)
• IV дәреже — 1000 грамнан аз (29 аптадан аз)

Диагностика

Шала туылғанда көрсетілетін диагностика шаралары:

• Апгар шкаласы бойынша бағалау;

• нәресте туылғаннан кейін бірден тұншығудың ауырлығын анықтау үшін қанның газдық құрамы талданады;

• Жаңа туған нәрестеде ауыр бактериялық инфекцияның (сепсис, пневмония) бар немесе жоқтығын анықтау үшін клиникалық қан талдауы, тромбоциттер санын анықтау;

• жүрек соғу жиілігі, тыныс алу жиілігі, дене температурасы, жүрек-өкпе патологиясын анықтау үшін қан қысымын бақылау;

• диурезді бақылау, сұйықтық теңгерімі мен қан сарысуындағы электролиттер деңгейін есепке алу;

• қан сарысуындағы глюкоза концентрациясы;

• орталық жүйке жүйесінің басқа патологияларын және қарыншалық немесе бас-миішілік қан кетуді болдырмау/растау үшін нейросонография;

• Жүректің ультрадыбыстық зерттеуі;

• эхокардиограмма;

• шолу рентгенография және т.б.

Лабораториялық және аспаптық зерттеулерден басқа невролог, кардиолог, окулист, неонаталдық хирург, нейрохирург және т.б. мамандардың консультациялары тағайындалады.

Белгілері:

• дене құрылысының пропорциясыз болуы — үлкен бас, ми қондырма бет сүйегіне қарағанда басымырақ;
• бассүйек тігістерінің толығымен бітіспеуі, сүйектердің жұмсақтығы, құлақ қалқандарының жұмсақ болуы;
• тері жабындылары әжімді, алғашқы күндері ашық қызыл түсті;
• қалың сырлы қабаты, дуана шашының мол болуы;
• тері асты май қабатының әлсіз дамуы, дене температурасын реттеу жетілмегендігі;
• бұлшық ет тонусының әлсіздігі, бақаның күйінде;
• ұлдарда аталық бездің жұмыртқа қалтасына түспеуі, қыздарда үлкен жыныс еріндерінің жеткіліксіз дамуы;
• рефлекстердің әлсіздігі - сорғыш, іздейтін, ұстайтын, Моро (қорыққанда қолды күрт көтеру), автоматты жүру;
• демалудың үстірт болуы - минутына 40-54 рет, әлсіз импульс, минутына 120-160, төмен артериялық қысым - 55-65 мм сын. бағ.
• жұмсарту;
• жиі зәр шығару;
• көз суреті (экзофтальм);
• гипертензиялық және гидроцефалиялық синдромдар.

Шала туылған балаларда қосымша патологиялар ретінде мыналар байқалады:

• өкпенің толық ашылмауы;
• респираторлы дистресс-синдром (өкпенің қабыну аурулары);
• эритробластоз (қан аурулары);
• шала туғандардың ретинопатиясы (көру бұзылыстары);
• шала туғандардың анемиясы;
• дисбактериоз, ішек инфекциялары;
• пневмония;
• омфалит (кіндіктің қабынуы). 

Емдеу

Шала туылған балаларды емдеумен неонатолог және педиатр дәрігерлері айналысады. Емдеу анықталған ауруларды емдеуден және жаңа туған нәрестенің өмір сүруі мен дамуын қолдау үшін жағдай жасау мақсатындағы «қалыптастырудан» тұрады. Әдетте жылы төсөк немесе кювез (температурасы кемінде 25 градус, ылғалдылығы 60%, қажет болған жағдайда оттегі), тиісті тамақтандыру, гигиеналық процедуралар және т.б. қолданылады.

Шала туғандарды күту кезеңдері:

• реанимация; реанимацияға өмірлік маңызды жүйелері жетілмеген (демалу, сору) жаңа туғандарды орналастырады. Реанимацияда жасанды тыныс алу аппаратын, тамақтандыру үшін назогастралды зондты, жеңіл даму дәрілерін, қабынуға қарсы дәрілерді және т.с.с. қолданады.

• қарқынды терапия; өз бетінше тыныс ала алатын балаларға арналған; бала сондай-ақ қыздырылған кувезде болады, бірақ кейде аналарға «кенгур эффектісін» қолдануға беріледі:, анасының қарнында немесе кеудесінде жатқанда, бала дене температурасын сақтайды, тынысы тұрақтанып, денесі пайдалы микроорганизмдерді алады;

• Катамнестикалық (жан-жақты, бірнеше мамандықтағы дәрігерлердің қатысуымен) бақылау барлық өмірлік маңызды функцияларын қалпына келтірген балалар үшін ауытқуларды уақытылы анықтау және түзету мақсатында ұйымдастырылады.

   

  Әдетте шала туған нәрестелерді 2000 грамм салмаққа жеткеннен кейін шығарады. Патология болмаса, 1700 грамм салмақ қосқаннан кейін де шығаруға болады. Ауруханадан шыққаннан кейін сәби үйде арнайы күтімді қажет етеді, оны қамтитындар: температурасын 22°С-тан кем емес және ылғалдылықты 60%-дан төмен емес деңгейде ұстау; бөтен адамдармен байланысын шектеу және инфекциядан мүмкіндігінше қорғау; жиі емізу немесе шала туғандарға арналған арнайы қоспалармен тамақтандыру; бөтелкелерді, емізіктерді және т.б. міндетті түрде стерилизациялау.

Асқынулары

Шала туылудың келесі ықтимал ұзақ мерзімді салдары:

• ақыл-ой және физикалық дамудың артта қалуы;

• Балалық церебральды сал ауруы;

• судорожды және гидроцефальды синдромдар;

• миопия, астигматизм, глаукома, торқалудың бөлінуі;

• жиі инфекцияларға бейім болу;

• есту қабілетінен айырылу;

• етеккір циклінің бұзылуы, жыныстық инфантилизм және қыздарда ұрықтану мәселелері.

Профилактика:

• жүктілікке дейін медициналық тексеруден өту, қабыну процестерін және басқа да ауруларды емдеу;
• әйелдер кеңесіне уақытында тіркелу, дәрігерге денсаулық жағдайын толық хабарлау;
• жұқпалы аурулармен байланыстан аулақ болу;
• шамадан тыс физикалық жүктемелерден аулақ болу;
• стрестік жағдайлардан аулақ болу;
• қажетті зерттеулерді, оның ішінде вирустар мен инфекциялар бойынша талдауларды, УДЗ, КГТ және т.б. аяқтап өту;
• жүктілік кезінде өз жағдайын мұқият қадағалау.
• Себептер

Анасының жағынан:

• бүйрек аурулары, жүрек-қантамыр жүйесі, эндокриндік бұзылыстар, жедел инфекциялық аурулар, гинекологиялық патология;
• жүктіліктің асқынулары (гестоз);
• көп ұрықты жүктілік;
• іш ішінде контрацептивтер;
• жарақаттар, оның ішінде психикалық жарақаттар;
• темекі шегу, алкоголь ішу, есірткі қолдану салдарынан улану;
• иммунологиялық сәйкессіздік (резус-конфликт, қан топтары бойынша конфликт);
• ананың жасы кішкентай немесе үлкен болуы;
• зиянды өндірісте жұмыс жасау.

Әкенің жағынан:

• кейбір созылмалы аурулар;
• жасы үлкен.

Ұрық жағынан:

• генетикалық аурулар;
• плодағы эритробластоз;
• ішкі инфекциялар.