Депрессия — психикалық бұзылыс, оның үш негізгі белгісі бар: нашар көңіл-күй, қуануға қабілетсіздік; ойлаудың бұзылуы; қозғалыс тежелуі. Депрессия емделетін ауру болғанымен, ол өте қауіпті - осы дерттен өлім-жітім органикалық аурулардан өлім-жітімнен көп емес. Аурудың ұзақтығы 6-8 ай.
Көпшілік пікірге қарамастан, депрессия жаңа ауру емес, ол ежелгі мысыр папирустарында да аталады. Депрессияның ("меланхолия" деп аталған) егжей-тегжейлі сипаттамасы мен тиімді емдеу әдістері Гиппократтан қалған.
Депрессиядан көбіне әйелдер мен қарт адамдар зардап шегеді, алайда 10-16 жастағы балалардың 5%-ы және жасөспірімдердің 15-40%-ы да депрессиялық жағдайларға ұшырайды.
Психиатрияда «депрессия» (үлкен депрессивтік бұзылыс) терминімен тек эмоционалды фонның ғана емес, биохимиялық үдерістердің, эндокринді жүйенің, адамның биологиялық ырғақтарының бұзылуы түсініледі. Тіпті айқын түсу байқалмайтын депрессия нұсқасы мүмкін — депрессиясыз депрессия деп аталатын.
Психиатрлар депрессияның келесі түрлерін ажыратады: кішкентай (екі симптом болса жеткілікті), қысқамерзімді (екі аптасынан аспайды), босанғаннан кейінгі, атиптік (ұйқышылдықпен, салмақ қосудың есебінен, салмақ жоғалтпауымен, қоздырғыштарға жоғары эмоционалды реакциямен ерекшеленеді) және т.б.
Депрессиялық жағдайды анықтаудың негізгі тәсілі — сұрақтар мен тесттер. Дәлелденген диагностикалық құндылығы бар «Үлкен депрессия сұрақнамасы» бар. Бұл жағдайда аспаптық әдістер мен зертханалық талдаулар тек депрессияны дамытуға ықпал ететін ауруларды анықтау үшін қажет (мысалы, қалқанша безінің жұмысының бұзылуы, бастың жарақаты).
Көп жағдайда науқастар депрессияның белгілерін жасырады, себебі олар психиатрге бағыттаудан, психиатриялық диспансерге есепке қоюдан қорқады, антидепрессанттар қабылдағылары келмейді, жанама әсерлерден қорқады, осылайша өздерін үлкен қауіпке ұшыратады.
күннің көп бөлігінде немесе бүкіл күні бойы жаман көңіл-күй;
қуана білу қабілетінен айырылу және ләззат алу қабілетінен айырылу;
жоғары қажу, ұзақ уақыт бойы (бірнеше апта) күштің азаюы;
зейіннің және назардың төмендеуі, есте сақтау қабілетінің нашарлауы;
өзін-өзі бағалаудың төмендеуі, өзіне сенімсіздік;
өзін кінәлі сезіну, пайдасыздық, қорқыныш;
болашақтың қараңғы көрінісі;
ұйқысыздық немесе ұйқышылдық;
тәбет болмау;
тәбеті қалыпты болса да, салмақ жоғалту;
жыныстық ықыластың төмендеуі;
өз-өзіне қол жұмсауға немесе өзіне зиян келтіруге тырысу.
Жиі жақындары депрессиядан зардап шегетіндерді өзімшіл, оңбаған адам ретінде қабылдайды, ол өз жағдайын жақсарту үшін күш салып жатқан жоқ деп санайды. Бірақ депрессиямен ауыратын адамға «мұңайма!» деп айту - бұл аллергиялық адамнан түшкірмесін деп талап етумен тең. Оның орнына өз түсінігіңізді, жанашырлықты білдіріп, міндетті түрде дәрігердің кәсіби көмегін - психотерапевтің немесе психиатрдың көмегін ұсыныңыз.
Депрессивті жағдай дәрі-дәрмек және психотерапиялық әдістердің комбинациясын талап етеді. Қажетті дозалар мен дәрілерді қолдану ұзақтығын тек психиатр дәрігер тағайындай алады. Сонымен қатар дәрігер науқастың диагнозын оның жұмыс немесе өмір сүру орнында хабарламайды және оны медициналық есепке тіркемейді (қайта-қайта ауыр бұзылыстарды қоспағанда), осылайша психиатр қабылдау өмірді 'бүлдіріп тастайды' деген үрейлер негізсіз. Керісінше, кәсіби көмектен бас тарту өмірді төзгісіз етуі мүмкін.
Емделмеген жағдайда депрессия қайталанып, уақыт өте келе созылмалы (өмір бойғы) болуы мүмкін. Науқас ең алдымен өзіне қауіпті — депрессиямен зардап шегетін әрбір оныншы адам ерте ме, кеш пе, суицид жасауға тырысады.
Ауру әлеуметтік бейімделуден айырылады, ол жиі жұмысын, достарын, отбасын жоғалтады, айналасындағы адамдармен қарым-қатынасын тоқтатады.
Депрессия ішкі органдардың жұмысына әсер етеді: астма, ишемиялық жүрек ауруының дамуын жоғарылатады, созылмалы ауруларды асқындырып, нәтижесінде ауыр сырқаты бар науқастардың өлімі жиі кездеседі. Төсектегі науқастарда депрессия негізгі ауруға қарағанда жиі өлімге себеп болатыны белгілі.
Клиникалық ретінде анықталған депрессия болған жағдайда психиатр немесе психотерапевт дәрігері ұсынған алдын алу шараларын ұстану қажет.
Пессимизмге, күйзеліске, уайымға бейім адамдарға арналған жалпы ұсыныстар мыналар болуы мүмкін:
Салауатты ұйқы тәулігіне кемінде 8 сағат болуы керек; ұйқыны жақсартуға күн тәртібін сақтау арқылы, сондай-ақ жеңіл тыныштандыратын дәрілерді, шөптен жасалған шәйлерді қабылдау, бір стакан жылы сүт ішу арқылы қол жеткізуге болады;
дұрыс тамақтану (депрессияның себептерінің бірі - асқазан-ішек жолдарының жұмысының бұзылуы);
күн тәртібін сақтау, салауатты өмір салты, қозғалыс белсенділігі;
Отбасында жақын сенімді қарым-қатынастарды нығайту;
стрессті азайту.
Жетістікке жетуге болатын мақсаттар қойыңыз, айқын істей алмайтын немесе аяқтай алмайтын іспен айналыспаңыз, өзіңіздің қызығушылықтарыңызға, достармен кездесуге, отбасымен қарым-қатынасқа уақыт бөліңіз — сонда сізге депрессия қауіп төндірмейді.
Депрессияның дамуының себептерін соматикалық (денелік), эндогендік және невротикалық деп бөліп көрсетуге болады.
Соматикалық факторларға ми, жүйке жүйесі, бүйрек, бауыр және т.б. аурулары, жаңа өскіндер; жарақаттар; ауыр патологиялық жағдайлар, мысалы, уремия, анемия, цирроз, паралич және т.б. кіреді. Кейбір дәрі-дәрмектер, сондай-ақ алкоголизм және нашақорлық жанама әсер ретінде депрессияны тудырады.
Эндогенді депрессияны тудырған психикалық бұзылыстарды (шизофрения, әртүрлі психоздар мен невроздар) атайды.
Невротикалың қатарындағы депрессиялар негативті психологиялық факторлардың, соның ішінде:
зорлық-зомбылық (соғу, жыныстық зорлық-зомбылық, тұрақты қорлау, қорлау; балалық шағында өткен зорлық-зомбылық);
жақындармен тұрақты жанжалдар, отбасындағы жағымсыз жағдай;
жақын адамнан айырылу;
ажырасу, сүйікті адаммен ажырасу;
жұмысынан айрылу, зейнеткерлік жасқа (әсіресе әйелдерде) жету;
кушті эмоционалдық реакция туғызған жағымды оқиғалар (жаңа жұмыс, отбасын құру, мектепті немесе оқу орнын бітіру).
