Альцгеймер ауруы — егде жастағы деменцияның бір түрі (науқастардың сенильді деменциясы). Альцгеймер ауруының алғашқы белгілері — ұмытшақтық, сондықтан күнделікті өмірде «Альцгеймер» кейде нашар есте сақтау деп аталады.
Альцгеймер ауруы әйелдерде жиі кездеседі, өйткені олардың өмір сүру ұзақтығы ерлерге қарағанда ұзақ. Әдетте алғашқы белгілер диагноздан 5-10 жыл бұрын пайда болады. Альцгеймер ауруы 55 жастан бастап диагноз қойылады, көбінесе 65-85 жас аралығында.
Альцгеймер ауруы симптоматикалық, неврологиялық және нейропсихологиялық белгілерде де, ми тіндерінің өзгеруінде де көрінеді. Дәрігер-неврологтар, невропатологтар арнайы тестті қолданады — «психикалық жағдайды бағалаудың қысқаша шкаласы», (MMSE- ағылшын тіліндегі Mini-mental State Examination сөздерінен қысқартылған). 30 сұрақтың көмегімен дәрігер науқастың ақыл-ой әрекетіндегі бұзылуларды анықтайды.
Көбінесе Альцгеймер ауруындағы бұзылулар сегіз түрге әсер етеді: есте сақтау, тіл дағдылары, қоршаған ортаны қабылдау қабілеті, конструктивті қабілеттер, кеңістікте, уақытта және өз тұлғасында бағдарлану, проблемаларды шешу дағдылары, жұмыс істеу, өзін-өзі қамтамасыз ету бұзылады.
Науқасты тексеруден басқа, дәрігер үшін пациенттің мінез-құлқы туралы құнды ақпарат бере алатын жақын адамдарынан сұхбат алу маңызды.
Альцгеймер ауруын деменцияның басқа түрлерінен ажырату үшін аспаптық зерттеулер жүргізіледі: компьютерлік томография, магнитті-резонанстық томография, бір фотонды эмиссиялық компьютерлік томография немесе позитронды-эмиссиялық томография.
Бірінші кезеңде Альцгеймер ауруы есте сақтау қабілетінің бұзылуымен сипатталады (жаңа ақпаратты есте сақтай алмау, жаңадан үйренген ақпаратты еске түсіру), терминдердің мағынасын ұмытып кету, апатия, алаңдаушылық.
Екінші кезеңде қозғалыс және сөйлеу бұзылыстары қосылуы мүмкін. Науқас киіну, жазу, сурет салу кезінде ыңғайсыз болады, сөйлеуі нашарлайды, баяулайды. Санада арифметикалық есептеулер жүргізу қабілеті жоғалады. Соңғы сағаттан немесе күннен гөрі көп жылдық оқиғалар әлдеқайда жақсы есте қалады.
Болашақта оқу және жазу дағдылары жоғалады, адам күнделікті істермен айналысуды тоқтатады, жақындарын тануды, жасын ұмытады, кеңістік пен уақытты бағдарлай алмайды. Үйден кетуге, қаңғыбастыққа, агрессивтілікке, жақындарының көмегіне қарсы тұруға, жылауға бейімділік жиі кездеседі. Белгілер әдетте кешке қарай күшейеді.
Соңғы кезеңде науқас сыртқы көмексіз ештеңе істей алмайды. Ол қалай жүруді, қалай тамақтануды, табиғи қажеттіліктерін қалай қанағаттандыруды ұмытады. Толық апатия мен энергияның сарқылуын сезінеді. Алайда, науқас әлі де, кем дегенде, бір сөзбен жауап бере алады, оған қойылған сұрақты түсінеді.
Науқастардың өлімінің себебі әдетте инфекция, созылмалы аурулары немесе төсек тартып жату салдарынан болған ойылу жаралары болып табылады. Өлім диагноз қойылғаннан кейін орта есеппен 7 жылдан кейін болады, бірақ дұрыс күтім мен паллиативті терапия науқастың өмірін бірнеше есе ұзартады.
Кәрілік деменциямен ауыратындарға күтім жасау туыстары мен жақындарына ауыр салмақ түсіреді. Мұндай науқастарға күтім жасайтын адамдарда көбінесе депрессия дамиды, соматикалық аурулары дамиды және басқа адамдарға қарағанда Альцгеймер ауруына жиі шалдығады.
Альцгеймер ауруының белгілерін мүмкіндігінше ертерек анықтау өте маңызды, өйткені қазіргі уақытта аурудың дамуын жұмсартып және бәсеңдетуге мүмкіндік бар. Кез келген отбасы мүшесі немесе пациенттің танысы жасай алатын қарапайым сынақтар бар. Мысалы, сағат бетін салуды және сағат тілдерімен уақыт белгілетуді ұсыныңыз; жүзден жетіні бірнеше рет ауызша алып тастауды сұраңыз; жыл айларын кері ретпен тізімдеуді сұраңыз.
Қателіктер немесе жауаптардағы қиындықтар үшін невропатологпен немесе арнайы мамандандырылған медициналық орталықпен кеңескен дұрыс.
Альцгеймер ауруы — емделмейтін прогрессивті ауру болып табылады және қолданыстағы емдеу әдістерін паллиативті (қолдау) деп атауға болады. Невропатолог пациенттерге нейрондарды ынталандыратын және ми нейрондарының өлімін тежейтін дәрілерді тағайындайды. Психоәлеуметтік қолдаумен бірге бұл аурудың ағымын жұмсартады, науқасқа өз ауруын қабылдауға уақыт береді және науқас адамға күтім жасайтын туыстарының жағдайын едәуір жеңілдетеді.
Альцгеймер қаупі төмендейтінін көрсететін дәлелдер бар, ол егде жастағы адамдарда тұрақты психикалық белсенділік (кроссвордтар, оқу, есептеу әрекеттері, шахмат, басқатырғыштарды шешу); алкоголь мен темекі шегуден бас тарту; физикалық белсенділік; ұсақ моторикамен байланысты әрекеттер (кесте тігу, тоқу, бисер тоқу).
Жемістер, жидектер, көкөністер мен дәрумендерге бай диета, жаңа сығылған шырындар, әсіресе жүзім, майлы балық, авокадо ұсынылады. Науқастардың туыстары «куркума» дәмдеуіштері мен кокос майының оң әсері туралы айтады.
Холестеринге бай тағамдар мен өнімдерді алып тастау керек: жануар текті майлар, қызыл ет, май, маргарин, ірімшіктің майлы түрлері, ұн өнімдері (қатты макароннан басқа), ысталған ет, қуырылған тағамдар, артық тұзды және тәтті тағамдар.
Қазіргі уақытта Альцгеймер ауруының үш ықтимал себебі анықталды:
Неліктен белгілі бір бұзылулар пайда болатыны әлі белгісіз, ғалымдар ең алдымен тұқым қуалаушылық пен гипертония (жоғары қан қысымы) туралы айтады. Бейімділіктің жоғарылауы депрессияға бейім адамдарда, холестерин деңгейі жоғары, көптеген ми жарақаттары бар (боксшыларда), диабетиктерде анықталады.
Бірден екі зерттеу нәтижесі Альцгеймер ауруы парадонтозбен ауыратындардың жиі ауыратынын көрсетеді.
