Қатерлі ісікті емдеудің ең тиімді және заманауи әдістерінің бірі — томотерапия - бүгінгі күні Қазақстан астанасында, Астана қаласында, «UMIT» томотерапия онкологиялық орталығында.
UMIT томотерапия онкологиялық орталығы ең үздік еуропалық клиникалардың үлгісі бойынша құрылған. Орталықта Американың Accuray компаниясы өндірген TomoTherapy HD инновациялық сәулелік терапия аппараттары орнатылған. Томотерапия онкологиялық пациенттердің жайлылықты қабылдауын және олардың өмір сапасын жаңа деңгейге көтерді.
Томотерапия дегеніміз не және ол қалай жұмыс істейді, оны «UMIT» медорталығының директоры Ержан Мұқатаевич Шаяхметов, медицина докторы, 31 жылдық тәжірибесі бар онкохирург түсіндірді.
Томотерапияны радиациялық терапия тарихындағы революциялық шешімдердің бірі деп атайды. Бұл мәлімдеме неге негізделген?
- Бүгінгі таңда томотерапия онкологиялық ауруларды радиологиялық емдеудің алтын стандарты болып табылады. Бұл қазіргі заманғы рак ісіктерін сәулелік терапияға арналған аппарат, ол өзіне желілік үдеткіш пен компьютерлік томографты үйлестіреді. Техникалық жағынан бұл үш негізгі сәттердің арқасында мүлдем жаңа тәсіл:
Бірінші - жоғары энергиялы фотондардың спиральды жаппай сәулелендіру жүйесі.
Екіншісі – қарқындылығы модуляцияланған тар сәулелену өрісі.
Үшіншісі – сәулелену көзінің бір мезгілде айналуы және пациентті үстелмен жылжыту.
TomoTherapy HD үшін пайдаланылатын жабдық сырттай компьютерлік томография (КТ) жүйесіне өте ұқсас. Емдеу кезінде пациент кушеткада жатып, үздіксіз айналатын сақина арқылы қозғалады. Сақина айналған кезде сәулелену барлық жағынан таралып, кушетка порт арқылы қозғалады.
Ержан Мұқатайұлы, томотерапияның әрбір артықшылығын қарастырып көрейік және олардың қай жерде жақсырақ екенін түсінуге тырысайық.
Томотерапия басқа сызықтық үдеткіштерге қарағанда азірек жанама әсерлер береді
Жанама әсерлердің азаюына томотерапия аппараты модульденген интенсивтілігі бар тар сәулелену өрісіне және қосымша жетілдірілген визуализацияға ие болғандықтан қол жеткізіледі. Бұл ерекшелік ісік айналасындағы сау тіндерді барынша қорғауға мүмкіндік береді.
Томотерапия кезінде емдік дозаның максимум мөлшері дәл ісікке түседі
Бұл бірегей спиральды сәулелендіру әдісі және көп жапырақты коллиматор арқылы жүзеге асырылады. Сәулелендіру ісіктің шетінен басталады және спираль бойынша айналып, біртіндеп ісіктің ортасына жетеді, яғни сәулелендіру әртүрлі жазықтықтардан спиральды түрде жүзеге асады. Осыған байланысты, ісіктің барлық жағынан біркелкі сәулелендіріледі. Бір фракция үшін фотондардың сәулелендіретін дозасы ешқайда шашырамай, дәл ісікке түседі. Қалыпты сызықты жылдамдатқыштарда сәулелендіру тек бір жазықтықтан пирамидалы түрде жүзеге асады.
Инновациялық көпжапырақты коллиматор (MLC) көптеген жапырақтардан тұрады, біз оларды «жапқыштар» деп атаймыз. Әр 20 миллисекунд сайын бұл жапқыштар ашылады, сәуле жібереді және жабылады. Яғни, сәуле үзіліссіз соқпайды, ол әр 20 миллисекунд сайын қажетті доза дәл қажет жерге жетіп тұрады. Доза біркелкі бөлінеді, және маңыздысы, максималды сәуле мөлшері ісікке түседі. Ісіктің бірде-бір бөлігі емделмей қалмайды.
Томотерапия күрделі пішіндер мен үлкен мөлшердегі ісіктерді бір сеанста сәулелендіруге мүмкіндік береді
Мұндай дәлдік тұтас команданың жұмысына байланысты. Радиологтар мұқият жоспарлауды жүргізеді, компьютерлік модельдеу жүргізіледі, ісіктің контурлары мен шекаралары анықталады, себебі ісіктер әртүрлі өлшемдер мен әртүрлі пішіндерге ие болуы мүмкін, көрші органдар мен тіндерге әсер етуі мүмкін. Осылайша радиациялық онкологтар компьютерде арнайы бағдарламада ісіктің контурларын сызып, ісіктің 3D моделін жасайды. Сосын медициналық физиктер доза беруді жоспарлайды. Бұл жұмыс өте маңызды. Пациент сәулелену кезінде қандай күрделі болса да, контурланған барлық ісік сәулеленеді, шекарасынан аспай.
Томотерапия көптеген метастаздарды бір мезгілде сәулелендіруге мүмкіндік береді
Компьютерлік томограф әрбір метастаздың үш өлшемді модельдерін жасауға және олардың ағзада орналасуын дәл анықтауға мүмкіндік береді. Сондықтан томотерапия аппаратында дененің әртүрлі бөліктеріндегі метастаздарды бір уақытта емдеуге болады, бұл кезде сәулелендірудің жоғары дәлдігін сақтап, әрбір метастазға қажетті емдік дозаны жеткізуге мүмкіндік береді.
Томотерапия кезінде емдеуді визуалды бақылау
Үшөлшемді КТ-суреттер бізге көрнекті бейнені береді - ісіктің мөлшері мен орналасуын дәл білеміз, сондықтан томотерапия кезінде кез келген өзгерістерді қадағалай аламыз, яғни ісіктің сәулеленуге реакциясын анықтай аламыз. Қажет болған жағдайда емдеу жоспарын оңай және тез өзгертуге болады.
Томотерапия - пациенттерге кардиостимуляторлармен сәулелендірудің жалғыз әдісі
Өте жиі кардиопациенттерге ырғақ жүргізуші аппараттарын, кардиостимуляторлар немесе жасанды дефибрилляциялық аппараттарды орнатады, жүрек автоматты режимде үздіксіз жұмыс істеуі үшін. Бірақ көкірек қуысының ісіктері, өңеш немесе өкпе ісіктерінде науқастарды ырғақ жүргізушілермен қалыпты сызықтық құрылғыларда сәулелендіруге болмайды, себебі бұл аппараттардың батареялары істен шығуы мүмкін. Томоаппарат ырғақ жүргізушілеріне тиіспей, айналып өтіп, ісіктерге жету мүмкіндігін береді. Ережелер бойынша, ырғақ жүргізушілеріне сәулеленуді 2-3 Грейден көп жіберуге болмайды. Біздің физиктер керемет нәтижеге қол жеткізді: жасанды ырғақ жүргізушілері мен дефибрилляторларға түсетін жалпы жинақталған доза бар жоғы 0,5 Грейді құрайды.
UMIT орталығының медициналық физиктер тобының жұмысы туралы толығырақ мына жерден оқыңыз:
Медициналық физиктер – қатерлі ісікке қарсы күрестегі көрінбейтін майдан
- Томотерапия кезінде максималды нәтижеге қол жеткізу үшін пациенттің қозғалмауы өте маңызды. Егер пациент 20 күн бойы ем қабылдаса, сол күндердің әрқайсысында ол томотерапияны өту кезінде бір позицияны ұстауы және қозғалмауы керек. Осыған қол жеткізу үшін әрбір пациентке жеке бекітетін құрылғы - термопластикалық маска және вакуумды матрас дайындалады. Матрастар мен маскалар адамның қозғалмауын қамтамасыз етіп, дененің барлық иілімдерін қайталайды және позицияны бекітеді.
Екінші маңызды сәт. Физиктер мен радиологтардың есептерінен кейін сәулелену бірден науқасқа жасалмайды. Бізде фантом бар, ол арнайы аппарат, барлық деректерді оқып, есептеулердің дұрыс орындалғанын және адамды емдеуді бастауға болатынын анықтай алады.
Бұл емдеудің қауіпсіздігін арттырады және адамға радиациялық әсерді азайтады.
- Заманауи сәулемен емдеуде сызықтық үдеткіштер мен томоспаппараттарда фотон энергиясы қолданылады. Обыр жасушаларын сәулелендіру кезінде ДНҚ тізбегінің бұзылуы болады және кейіннен ісік жасушасы көбеймейді және өспейді. Осылайша ісіктің бұзылуы орын алады.
- Біз сеанстарды фракциялар деп атаймыз. Әр түрлі қатерлі ісік ауруларында әр түрлі фракция саны қолданылады, олардың саны 40 фракцияға дейін жетуі мүмкін.
Паллиативті режимде 3-тен 20-ға дейін фракция жүргізіледі. Яғни, қазірдің өзінде күшті сәулелендіре алмайтын асқынған жағдайларда, көптеген метастаздар болған кезде, томотерапия ауырсыну синдромын жеңілдетеді, науқастың жағдайын жеңілдетеді.
- Шын мәнінде біз рактың дерлік барлық түрлерін, барлық орналасуын, аналық бездің ракынан басқа, емдей аламыз, өйткені ол жерде аурудың табиғаты басқа және операция мен химиотерапия қажет.
Біз ми ісігін, жұлын ісігін, емшек рагын, өңеш рагын, өкпе рагын, плевра мезотелиомасын емдейміз – бұл жағдайда томотерапия емдеудің алдыңғы қатарлы стандарты болып саналады.
Сондай-ақ, томотерапия балалар мен ересектерде лейкоз кезінде сүйек кемігін толық сәулелендірудің бірден-бір әдісі болып табылады. Сүйек кемігін трансплантациялаудың алдында толық сәулелендіру жүргізіледі және бұл лейкоздарды емдеуде әлдеқайда жақсы нәтижелерге қол жеткізуге мүмкіндік береді. Біз бір жарым жастан бастап балаларды емдей аламыз. Балаларды емдеу туралы толығырақ мына жерде:
Бала онкологиясын емдеудегі томотерапия.
Сонымен қатар, метастаздар қолайсыздық туғызатын, ауырсыну синдромын тудыратын, өмір сапасын айтарлықтай нашарлататын паллиативті онкологиялық науқастар тобы бар. Томотерапия аппаратының көмегімен, мысалы, зақымданған омыртқаны нүктелік сәулелендіре аламыз және бұл ауырсынуды айтарлықтай жеңілдетеді. Біз ісікті емдемейміз, бірақ науқастың жағдайын жеңілдетеміз және өмір сапасын жақсартамыз. Бұл паллиативті емдеу режимі.
- Біз 4 кезеңдегі, мүшелердің көптеген зақымдалуымен, көптеген метастаздарымен, онкология интоксикациясымен, рак кахексиясымен ауыратын науқастарға томотерапиядан бас тартамыз - мұндай адамдарға сәулелену қарсы.
- Негізінен бұл жергілікті тері көріністері: дерматиттер, эпидермиттер, олар уақыт өте келе өтеді. Мысалы, тік ішекті сәулелендіргеннен кейін сәуледен кейінгі проктит немесе ректит дамуы мүмкін.
Алайда, мен айта аламын, біз жатыр мойны обырын емдеуді екі жыл ішінде жүргізіп келе жатқанда, басқа аппараттарда сәулелендіру кезінде пайда болатын асқыныстарды (сол текті жылжымалы – ректо-вагинальды немесе ректо-несепағарлық свищтер, цервико-ректальды свищтер) ешқашан алған жоқпыз.
- Біріншіден, тұрғылықты жері бойынша онкодиспансерде диспансерлік есепте тұру керек.
Екіншіден, сәулелік терапия жүргізу үшін мультидисциплинарлық топтың шешімі қажет.
Үшіншіден, науқастың Нұр-Сұлтан қаласына келіп, біздің томотерапия орталығымызда емделуге деген ниеті болуы керек.
Әдетте пациенттің тұрғылықты жеріндегі рентгенолог дәрігерлер біздің жұмысқа хабарласып, барлық құжаттардың көшірмелерін береді. Бізде info@tomo.kz жазуға болатын электрондық поштамыз бар. Біздің рентгенолог дәрігерлер бұның барлығын тексеріп, талдайды, қажет болған жағдайда қосымша зерттеулерді сұрайды, содан кейін, квота бөлінуіне оң шешім қабылданған жағдайда, пациентке емделуге келуге болатынын хабарлайды.
UMIT томотерапия орталығында мемлекеттік тапсырыс бойынша жыл сайын белгілі бір квота саны бар. Әрбір науқас бойынша квота бөлу туралы түпкілікті шешімді біздің орталық қабылдайды. Егер жылдық квота саны қысқа мерзімде таусылып қалса, біз мемлекеттен қосымша квота сұрай аламыз. Екі жыл қатарынан мемлекет бізден бас тартқан жоқ. Біз өз тарапымыздан мемлекет алдындағы барлық шарттық міндеттемелерімізді толық орындаймыз.
Квотаны қалай алу туралы толығырақ мына жерден оқыңыз:
Столицалық Онкология Орталығында «UMIT» квотасы бойынша емдеу алу жолдары
- Бірден айтайын, Радиологтың кеңесі тегін. Біз томотерапия бойынша ақылы қызметтерді 4-сатыдағы немесе диспансерлік есепке 4-клиникалық топ ретінде тұрған онкопациенттерге ұсына аламыз. Бұл, әдетте, өте ауыр науқастар, және оларға квота бойынша емдеу қарастырылмаған. Мұндай топтағы науқастарға, егер олардың жағдайы мүмкіндік берсе, біз ауырсыну синдромы айқын болғанда, мысалы, жағдайды жеңілдету үшін 2-3 сәулелену сеанстарын өткізуге көмектесе аламыз. Бұл науқастар ем үшін өздері төлеуі керек.
1 фракция шамамен 250-260 мың теңгені құрайды. Бұл сомаға барлық қызмет кешені кіреді, соның ішінде барлық талдаулар, тексерулер, бекітуші төсеніш пен масканы дайындау.
- Біз шетел азаматтарын ақылы негізде қабылдаймыз. Біздің Өзбекстан, Қырғызстаннан келген науқастарымыз болды. Көршілес елдердің азаматтары біздің пошта жәшігімізге жазып, өз құжаттарын жібере алады. Қалған рәсімдер біздің азаматтар үшін сияқты. Орталық Азияда біздің орталық томотерапияның алғашқы және жалғыз орталығы болып табылады.
Медициналық туризмнің дамуы туралы толығырақ мына жерде:
Шетелдіктер неге UMIT томотерапия онкологиялық орталығына емделуге келеді?
Айтпақшы, 2020 жылы біз ұлттық аккредитациядан өтіп, Қазақстан бойынша ең жоғары санатты алдық. Қазір біз науқас пен дәрігер қауіпсіздігі стандарттары бойынша JCI халықаралық аккредитациясына дайындалып жатырмыз. Бұл бізге пациент қауіпсіздігі стандарттары бойынша аккредиттелген медициналық орталықтардың халықаралық тізіліміне қосылу мүмкіндігін береді. Біз шетелдік пациенттерді кедергісіз қабылдай аламыз.
Неліктен клиника үшін JCI аккредитациясынан өтудің маңызды екенін осы жерден оқыңыз:
UMIT томотерапия онкология орталығы Joint Commission International халықаралық аккредитациядан өтті
- Біздің томотерапия аппаратымызбен бір күнде 100 адамға дейін ем жүргізуге болады.
2019 жылы біз 205 адамды емдедік. Олардың 61%-ы радикалды терапия схемасы бойынша өтті (ісік толықтай жойылғанша), 38%-ы паллиативті режимде өтті (соңғы кезеңдердегі ауыр науқастар).
2020 жылы 444 науқас ем қабылдады – бұл екі есе көп. Олардың 70%-ы радикалды курсты өтті. Яғни, емдеуді неғұрлым ертерек бастаса, нәтижелер соғұрлым жақсы болатынын түсіну пайда болды. Аймақтарды кеңінен хабардар ету арқылы дәрігерлер бізге пациенттерді ерте кезеңдерде жібере бастады.
Бүгінгі таңда алғаш рет анықталған онкологиялық науқастардың 70%-ы сәулелік терапиядан өтуі керектігін атап өту керек. Бұл өте үлкен сан. 2018 жылы 182 мың адам тіркеуде тұрды, оның ішінде алғаш рет анықталғандары - бұл шамамен 34 мың адам. Сонымен, осы 34 мың пациенттің 70%-ы сәулелік терапиядан өтуі керек.
- Ержан Муқатайұлы, сіз онколог ретінде адамдарға профилактика ретінде не ұсынасыз?
Адамдарға айтқым келетіні - өз-өзіңізді жақсы көріңіз, денсаулығыңызға қамқор болыңыз, және белгілі бір жасқа келген кезде, мысалы, 35 жастан бастап барлық скринингтік зерттеулерден өту қажет. Қазір олардың үшеуі бар, барлығы қолжетімді және тегін – сүт безі қатерлі ісігіне, жатыр мойны қатерлі ісігіне және қуықасты безі қатерлі ісігіне, олардан міндетті түрде өту керек.
Мен онколог ретінде сүт безінің скринингі шынымен де жұмыс істейтінін айтамын, оны бағаламау керек емес. 2009 жылы сүт безі обыры 1-2 кезеңінде 20-25% құрады. Ал 3-4 кезеңі 70%-ға жуық болды. Бүкіл Қазақстан бойынша сүт безі обыры скринингін енгізгеннен кейін, 2015 жылға қарай – 1-2 кезең сүт безі обыры 70% құрады, ал 3-4 кезеңдері 30% құрады. Мемлекет ауқымында – бұл өте маңызды өзгерістер.
- Көптеген адамдарды бір сұрақ қатты мазалайды: адам емделу кезінде радиоактивті бола ала ма? Кейде туыстары сәулелік терапия алатын адамдармен жақын қарым-қатынастан қашқақтайды.
- Біздің орталықта біз пациенттерге арналған буклет шығардық, мұнда сәулелік терапияның не екенін, қалай әрекет ету керектігін, қалай тамақтану керектігін, осы жағдаймен қалай өмір сүру керектігін егжей-тегжейлі түсіндірдік. Біздің пациенттер тек амбулаториялық ем алады. Олар белгіленген уақытта келеді, тексерістен өтеді, емнің дозасын алады және үйге қайтады.
Мен айтқым келеді, сәулелік терапия априори басқа адамдарға ешқандай жүктеме немесе қауіп төндірмейді. Бұл фотонның энергиясы, бұл күннің энергиясы. Біз ешқандай радиоактивті заттар, изотоптар қолданбаймыз, сондықтан ешқандай сәулелік радиация жоқ. Бұл қоршаған орта үшін ешқандай қауіп туғызбайды. Фотоны денеден өтіп, еш жерде тоқтамайды, жиналмайды.
- Сіздің орталығыңыз «UMIT» деп аталады - үміт.
- «ҮМІТ» – өйткені біздің орталық адамдарға қазіргі заманғы тиімді ем алу және аурудан айығу мүмкіндігі бар екеніне үміт бергісі келеді, және бұл біздің миссиямызды білдіреді – «Сауығу жолында бізбен бірге үмітті демалыңыз!». Клиниканың логотипіндегі бәйшешек - қар мен суыққа қарамастан, міндетті түрде көктем, күн мен жылу келетініне сенім символы!
UMIT Томотерапия онкологиялық орталығы туралы толығырақ оқыңыз:
Қатерлі ісікті емдеудегі жаңалықтар: заманауи химиятерапия
Лазерлік хирургия: меңдер, папилломалар, онкология
Эндоскопия қатерлі ісікті ерте анықтауға қалай көмектеседі
Қазақстанда спиральды томотерапия: радиотерапияға инновациялық көзқарас
