Адамдардың көпшілігі күйзеліске ұшырап, бұны білмеуі мүмкін. Сізде күйзеліс бар екенін қалай анықтауға болады?
Сізде депрессия болуы мүмкін, ал сіз мұны тіпті білмеуіңіз мүмкін. Депрессивті күйдің белгілерін қалай анықтау және одан арылу керектігін мамандар — психотерапевт дәрігерлер түсіндіреді.
Сарапшылардың айтуынша, Қазақстанда депрессияны дұрыс қабылдамау әлі де кең таралған.
- Көптеген адамдар депрессияны ауру деп санамайды, оны тәрбиенің кемшіліктері, әлсіз ерік күші, қыңырлық, симуляция деп қабылдайды. Осыған байланысты науқастар мамандарға көмек сұрап ауыр жағдайда жүгінеді, - деп мәлімдейді психотерапевт Александр Валерьевич Ким.
Психолог-психотерапевт, нарколог Айдос Кужабекұлы Манабаев те осындай пікір білдіреді.
- Қоғамда депрессия жағдайына тек рухани әлсіз, жігерсіз адамдар душар болады деген пікір қалыптасқан. Бұл жағдайда көбінесе қоршаған адамдар мұндай адамдарды мазаққа алады, олар депрессиядан зардап шегіп жатқан адам өзінің жағдайымен өзі күресуі керек деп санайды. Менің ойымша, бұл құбылыс – стигматизацияны – бұқаралық ақпарат құралдарында, емдеу мекемелерінде, сондай-ақ әртүрлі профильдегі дәрігерлер, психологтар және әлеуметтік қызметкерлер тарапынан кең көлемде түсіндіру және психопрофилактикалық жұмыс арқылы түзетуге болады деп санайды, - деп кеңес береді доктор Манабаев.
Ең алдымен психиатрияның мағынасын түсіндіру қажет, деп атап өтеді Турган Курбанович Сабиров, нарколог, психолог және психотерапевт.
- Психиатр 5%-да ауыр психикалық аурулармен айналысады, ал 95%-да сау адамдарда кездесетін бұзылыстармен айналысады, - дейді ол, қосып: - Бұл кеңестік жазалаушы психиатрияның салдары: адамдарда оларды өз еркінен тыс психиатриялық ауруханаға жатқызады деген қорқыныш бар, бұл қазір мүлде мүмкін емес.
Жаңалықтардан хабардар болыңыз. Біздің Telegram каналымызға жазылыңыз https://t.me/TopDocKz.
Классикалық триада симптомдары деп аталатын «үш А» деген ұғым бар, дейді доктор Ким.
- Диагностикалық критерий – бұл ұзақтық. Егер симптомдар 2 аптадан астам уақытқа созылса – бұл маманға жүгінуге себеп. Егер 2 айдан астам уақытқа созылса – бұл оны ауру деп сипаттауға негіз болып табылады, - деп түсіндіреді Александр Валерьевич.
Триадамен барлығы түсінікті, ал депрессияның басқа белгілері бар ма? Доктор Манабаев өз тәжірибесіне сүйене отырып, келесілерді атап өтті:
- Депрессия кезінде міндетті түрде психикалық жарақаттар анықталады (өткен, бала кезінен және жастық шақтан, немесе қазіргі, қаржыға, жұмысқа және әсіресе жас ағзамдар арасында қарым-қатынастарға байланысты), - дейді доктор Манабаев.
Доктор Сабиров қоса кетеді, депрессия - бұл бірінші кезекте ойлау мәселесі, яғни өзің жайлы, болашақ және айналадағы адамдар туралы негативті ойлар ағымы.
Адам өзін кеміс, жарамсыз, емделмейтін науқас немесе жетіспейтін деп санайды; оған айналадағы әлем оған шамадан тыс талаптарды қойып жатқандай және/немесе өмірлік мақсаттарға жету жолында оған жеңілмейтін кедергілер тудырады. Болашаққа көз жүгірткенде, депрессиялық адам тек ауыр сынақтар мен азаптардың шексіз тізбегін көреді.
- Депрессияның негізінде серотониннің тапшылығы жатпайды, депрессиялық бұзылулар кезінде ағза серотонинді сау ағзадағыдай мөлшерде өндіреді, - деп түсіндіреді доктор Ким. - Мәселе мынада: депрессия кезінде серотонин синаптикалық саңылаудан нейронның ішіне қайта сорылуы және саңылауда оның концентрациясының төмендеуі болады. Сондықтан депрессия кезінде антидепрессанттар тағайындалады – бұлар серотониннің қайта сіңуіне жол бермейтін «бұғаттау» болып табылады.
Антидепрессанттардың әсері басталу үшін 4-5 апта қажет екенін есте ұстаған жөн, бұл олардың химиялық қасиеттеріне, баяу фармакодинамикасына байланысты. Препараттың жеткілікті мөлшерде жиналуы қажет. Бұдан бөлек, Йель университетінің ғалымдарының зерттеулері антидепрессанттардың нейрондардың өсуін ынталандыратынын, жаңа жасушалардың пайда болуын қамтамасыз ететінін көрсетті. Сондықтан, олардың пікірінше, антидепрессанттардың емдік әсер көрсетуі үшін біршама уақыт қажет, деп түсіндірді доктор Манабаев.
Айдос Манабаев депрессияның себебін сұраған кезде толығырақ жауап берді.
- Моноаминдік теория бойынша депрессия үш заттың: серотонин, норадреналин және дофамин жетіспеушілігінен туындайды. Әртүрлі антидепрессанттар топтары осы теорияға сәйкес әзірленген: серотонин және норадреналинді қайта қармауды тежегіштер, моноаминооксидаза ингибиторлары және моноамин рецепторларының агонисттері. Осы бағытта зерттеулер жалғасуда, дегенмен менің тәжірибемде де, басқа психиатр дәрігерлердің тәжірибесінде де әртүрлі топтардың антидепрессанттарын ұзақ жылдар бойы қолдану олардың жеткілікті тиімділігін көрсетті, - дейді ол.
- Когнитивті психотерапияны дәрілік терапиямен қарама-қарсы қоюдың қажеті жоқ, өйткені бұл бірыңғай емдеу процесінің құрамдас бөліктері. Егер біз депрессияны ауру ретінде қарастыратын болсақ, онда емдеу кешенді болуы керек, - деп сенеді Александр Ким.
Айдос Манабаев когнитивтік-мінез-құлықтық психотерапияның басқа психотерапия түрлерімен бірге депрессивті күйлерді емдеуде жақсы нәтиже бергенін, бірақ реактивті депрессияның жеңіл формаларын емдеуде психотроптық препараттарды қолданбай-ақ тиімді пайдалануға болатынын атап өтті.
Ауыр жағдайларда дәрі-дәрмексіз болмайды, мұнымен барлық сарапшылар келіседі. Когнитивті-мінез-құлықтық терапия мен антидепрессанттардың үйлесімі депрессияны емдеудің алтын стандарты болып табылады, дейді доктор Сабиров.
Кейбір науқастар депрессияның себебін химиялық теңгерімсіздікте көреді және тек дәрі-дәрмектерге үміттенеді.
- Невротикалық бұзылыстарды, оның ішінде депрессияларды емдеуде тек дәрі-дәрмекпен емдеу тиімді болмайды, - деп ескертеді Александр Ким. - Дәрілер когнитивті-мінез-құлық терапиясы аясында адамның мәселелерді шешумен тиімді жұмыс істеуі үшін жағдай жасауға арналған құралдар ғана.
Тек таблеткаларға үміт арту — үлкен қателік!
- Кейбір депрессиямен ауыратын пациенттердің қателігі өздерін стигматизациялау болып табылады: пациент бұрынғы психотравмалық оқиғаларға мән бермейді және «өткенді өзгерту мүмкін емес», «ешқандай психотерапия менің жағдайымды өзгерте алмайды» деп санайды, демек оған тек «ғажайып» дәрілер көмектесе алады, - дейді Айдос Манабаев. - Мұндай жағдайларда пациент, депрессияның пайда болу себептерін егжей-тегжейлі және мұқият талдағаннан кейін психотерапиялық жұмысқа келіседі. Бірақ пациенттердің басқа бір санаты бар, олар тағайындалған дәрі-дәрмектермен емдеуге сақтықпен қарайды, антидепрессанттарға тәуелділіктен қорқады, сонымен қатар оларда бар ауыр депрессиялық симптоматиканы елемейді.
Ең алдымен, әртүрлі депрессия түрлерінде, ұзақ уақыт бойы созылмалы күйзеліске түскен көңіл-күйдің салдарынан, пациенттерде жиі суицидальды ойлар пайда болып, кейінірек өзіне-өзі қол жұмсауға немесе өзін-өзі жарақаттауға әрекет жасайды. Сондай-ақ депрессияның салдары психосоматикалық аурулардың дамуына әкелуі мүмкін — жүректің жұмысының бұзылуы, ас қорыту, тері аурулары және т.б., сонымен қатар бар созылмалы аурулардың өршуі. Сонымен қатар, депрессиялар әлеуметтік бейімделудің бұзылуына әкеледі: жұмыстан айрылу, отбасында қақтығыстар, ажырасу, және жиі — алкоголизм немесе нашақорлық, деп түсіндіреді доктор Манабаев.
Өзіне қол жұмсауға бейім пациенттерге ерекше сақтық, такт, жұмсақтық, эмпатия қажет. Пациенттің туыстарымен түсіндіру жұмыстары міндетті түрде жүргізіледі.
- ҚР заңнамасына сәйкес, белсенді суицидальдығы бар пациенттер амбулаторлық режимде бақыланбауы, туыстарының көмегін алмауы, өздігінен емделуі тиіс емес, олар стационарлық жағдайда емделуге жатады, - деп ескертеді доктор Ким. - Осындай пациенттің туыстарының міндеті - мамандарға уақтылы жүгіну.
Сарапшылардың пікірі бойынша, әйелдер гормондық өзгерістер кезеңінде: жыныстық жетілу, менопауза, жүктілік кезінде және әсіресе бала туғаннан кейін депрессияға көбірек бейім болады. Бұл жиі кездесетін босанғаннан кейінгі депрессия, ол төмен өзін-өзі бағалау немесе «жаман ана» сезімі, мазасыздық немесе керісінше, сілкініс сезімі, баланың қалыпты ұйқы кезінде ұйқының бұзылуы, күнделікті міндеттерді орындау, балаға қамқорлық жасау сияқты психологиялық белгілермен бірге жүруі мүмкін және ең алаңдатар жағы - балаға зиян келтіру ойлары немесе өз-өзіне қол жұмсау ойлары.
- Пациенттің жақын туыстарымен жұмыс жүргізу, оларға суицидтік ниет белгілерін қалай тану, суицидтік әрекетке қалай кедергі жасау және уақытылы көмек көрсету керектігін түсіндіру қажет, - дейді доктор Манабаев.
Әрине, дәрігерлер айтады. Депрессия емделеді.
- Невротикалық бұзылыстар, соның ішінде депрессивті бұзылыстар да, емделмейтін болып саналмайды, себебі негізінде қайтымсыз өзгерістер немесе тұлға құрылымының бұзылуы жоқ, - деп дәлелдейді доктор Ким.
Депрессияның әртүрлі түрлерін емдеудің орташа ұзақтығы 2-ден 12 айға дейін.
- Кейбір адамдарда емделмеген жағдайда депрессия екі жылдан астам уақытқа созылуы мүмкін — онда ол созылмалы деп танылады, - дейді доктор Манабаев. - Мұндай жағдайларда емдеу де ұзаққа созылады. Сондықтан бастысы — күдікті симптомдар пайда болған кезде бірден маманға, егер ол психиатр-дәрігер болмаса, кем дегенде психологқа жүгіну керек, ол науқастың күйін дұрыс анықтап, дәрігерге бағыттауы тиіс. Уақытында және дұрыс тағайындалған кешенді емдеу, оған дәрілік терапия, психотерапия, жалпы нығайтушы және басқа да терапиялар кіреді, міндетті түрде жеткілікті тұрақты ұзақ мерзімді әсер береді (алғашқы кезеңдерде - толық сауығу нәтижесіне) және қажетсіз асқынуларды болдырмайды, кейбір жағдайларда, мысалы, суицидтік мінез-құлық сияқты, тіпті науқастың өмірін құтқара алады.
Психологтарға және психотерапевттерге қабылдауға жазылу үшін ++7 (707) 22 55 009 телефонына қоңырау шалыңыз немесе осы нөмірдегі WhatsApp хат жазыңыз. Немесе біздің веб-сайтқа өтініш қалдырыңыз, біз сізге қайта қоңырау шаламыз.
Сізге қызықты болуы мүмкін, осы тақырып бойынша мақалалар оқыңыз:
Апатия, алаңдаушылық, әлсіздік, жадының бұзылуы: постковидтік синдроммен қалай күресуге болады?
