Психотерапевттер мен психологтар коронавирус індетінің қандай нәтижелер әкелетінін және онымен қалай күресуге болатынын түсіндіреді
Ковидтен кейінгі синдром — әлсіздердің ойдан шығарған нәрсесі емес, шындық — түрлі елдердің дәрігерлері осыған келісті. «Мен біртүрлі жүйке болып кеттім», «мен бәрін ұмытып жатырмын», «мен ештеңеге қуана алмаймын», деп шағымданады науқастар.
Коронавируспен ауырғандар, кейде жеңіл түрде ауырғандар, шағымданады:
Ғалымдардың зерттеулері де постковидтік психологиялық мәселелерді растайды. Өткен жылы беделді Lancet журналында АҚШ тұрғындарының 69 млн медициналық карталарын талдау жарияланды, олардың 62 мыңнан астамы коронавируспен ауырған. Сауығып шыққаннан кейін үш ай ішінде дерлік әрбір бесінші американдықта психикалық бұзылулар диагнозы қойылған. Көбінесе бұл мазасыздық, депрессия және ұйқысыздық болған.
Себептері туралы нақты пікір жоқ. Психосоматикалық себептерден басқа, ең таралған гипотезалар мыналар:
- коронавирус жүйке жасушаларын зақымдай алады;
- бұл ұсақ тамырлардың қабынуының салдары (тромбоваскулит);
- бұл ағзаның жұқпалы интоксикациясының (улану) салдары;
- бұл өкпенің зақымдануынан болған оттегі тапшылығының салдары.
Жаңалықтан хабардар болыңыз. Біздің Telegram арнамызға жазылыңыз https://t.me/TopDocKz.
Біз сауалнама жүргізген психологтар мен психотерапевттердің барлығы дерлік бұл мәселенің бар екендігімен келіседі.
Пациенттер мазасыздықпен, депрессиямен, дүрбелең шабуылдарымен, нашар ұйқыға шағымданумен, көңіл күйдің ауысуымен, ашық кеңістіктерден, қоғамнан, адамдардың көптеп жиналуынан қорқумен келеді. Бұл, ең алдымен, әлеуметтену факторына негізделген психосоматика болуы мүмкін. Стандартты емдеу жоқ, бәрі қатаң жеке! - нейропатолог және психоневролог Қайрат Балташевич Абдразақов.
Психолог Данияр Муратали сырқаттанған адамдарға бейімделу және қабылдау жұмысын жүргізуді кеңес береді, бұл психосоматикалық симптомдарды азайту үшін қажет. Оның әріптесі Ольга Сон психикалық бұзылуларға психикалық ерекшеліктері бар адамдар көбірек бейім деп санайды. Олар стресске аз бейімделгіш, жиі депрессияға ұшырайды және шындықты өткір эмоционалды түрде қабылдайды.
Клиникалық психолог Мадина Рашидовна Нигмадилова сондай-ақ тәжірибесінде дүрбелең шабуылдарына ұқсас алаңдаушылық жағдайларын байқайтынын айтады, алайда бұл жағдайлар уақыт бойынша ұзақ емес (бірнеше секундтан бірнеше минутқа дейін), айқын симптоматикасыз.
Негізінен қысқа мерзімді бас айналу, жүрек соғысының жиілеуі, ауаның жетіспеушілігі сезімі, анықталмаған локализация сезімдері - сенестопатия түрі бойынша (денеде жағымсыз сезім). Клиенттер бұл жағдайларды «бөтен, түсініксіз» деп сипаттайды, алаңдаушылық пен қорқыныштың қарқындылығы да көрінбейді, керісінше, төмен немесе орташа деңгейде, - деп атап өтті Мадина Нигмадилова және жалғастырды: - Эмоционалдық тұрақсыздық, жылауықтық - бұл 30-35 жасқа дейінгі жас адамдарда, соның ішінде ерлерде де байқалады.
Сонымен қатар, пациенттерде жиі ипохондриялық реакциялар пайда болады – өздерінде COVID-19 белгілерін және/немесе оның жағымсыз салдарларын іздеу, түрлі зерттеулерден бірнеше рет өту, интернеттегі ақпаратты белсенді түрде зерттеу.
Кейбір адамдар экзистенциалды дағдарыстың белгілерін көрсетеді – өмірдің мағынасы туралы ойлар, өмірді қалай өткізу керек, неге ұмтылу, мақсат қою мәселелері – әдетте, олар мағынасыздықты түсінуге дейін барады, - деп атап өтті біздің сұхбаттасымыз. - Бұл жағдайды 25-30 жасқа дейінгі жастардың арасында байқаймын. «Орта жас кризисі ерте басталған сияқты», - деп түсіндірді бір клиент.
Апатия, қалаулардың төмендеуі, өмірдің «дәмсіздігі» сезімі және ұйқы мен сергектік режимінің бұзылуынан басқа, Мадина Рашидқызы сонымен қатар клиенттердің әртүрлі социофобия көріністерімен (мабыть, тікелей ковидпен байланыссыз) жүгінгенін, ОКР (обсессивті-компульсивті синдром) күшеюін, депрессияны атап өтті.
Себептер туралы айта отырып, психолог ковид кезінде ми құрылымдарының, жүйке жүйесінің зақымдануы мүмкін деп есептеді.
Сондай-ақ пандемияның айналасындағы барлық ахуалдың психотравматикалық әсері, өлімдердің көптігі туралы ақпарат, айналасындағы (клиенттер шілде 2020 оқиғаларын жиі еске алады) ауыр ауру барысының үлкен рөл атқарғанын атап өту керек. Мұның бәрі өмірдің уақытша екенін және бұл процеске бақылаудың жоқтығын өткір сезінуге әкелді және оның салдарлары мен мазасыздықтың күшеюіне, қорқыныштарға экзистенциалдық дағдарысқа әкелді, - деп қорытындылады Мадина Рәшидқызы.
Көптеген науқастар дәрігерлердің оларды түсінбейтіндеріне шағымданады, ал туыстары оларды симулянт деп санайды. Мұндай науқастарға психолог өз бастан кешіргендерін кемсітпеуді, айналадағы адамдардың сөзіне еріп, өздерін «газлайттамауды», өз сезімдерімен, ойларымен, тебіреністерімен сеніммен, ынтамен қарауды және психологиялық көмекке жүгінуді ұсынды.
Бұл жағдайларды жасырып немесе өз күшіммен еңсеруге тырысулар тек қана симптомдар мен уайымдардың күшеюіне, басқа симптоматикаға қосылуына әкеледі, - деді ол. - Мен бұл тақырыптарды клиенттермен ашық талқылаудың маңызы бар, деп санаймын – олардың қорқыныш, өлімнен қорқу, өмірде бірдеңені дұрыс істемеу туралы өз алаңдаушылықтарын айта отырып, түсіністікпен қабылданып, тыңдалуы оларды жеңілдетеді; кейбір симптомдар жоғалады, кейбіреулері азырақ интенсивті болады.
Тәжірибеші терапевттерге, ЖПД, кардиологтарға, пульмонологтарға, реабилитологтарға, осындай науқастармен бетпе-бет келетін барлық мамандарға, Мадина Нигмадилова олардың уайымдарын елеусіз қалдырмауды, «бәрін жүрекке жақын алмаңыз», «позитивті ойлаңыз», «неге сонша сезімтал болу керек» деген сөздер айтпауды ұсынды.
Бұл нәрселердің барлығы немесе мүлдем жұмыс істемейді, немесе өте қысқа уақытқа ғана тыныштандырады. Сонымен қатар, бұл науқаста өзінің жеткіліксіздігі мен қалыптан тыс екендігін сезінуін тудырып, бар алаңдаушылық пен үрейлерді нығайтады. Олардың өз жағдайын барлығынан жасыра бастайтынына, бұл жағдайдың нашарлауы әкеледі. Сонымен қатар ұят пен кінә сезімі дамиды, бұл депрессивті күйзелістерді одан сайын күшейтеді. Ең жақсысы - назар аударып, мұндай симптомдар мен күйзелістер заңды екенін, қазіргі кезде көптеген адамдарда байқалатынын түсіндіріп, сондықтан өзіңізге мұқият қарау керек екенін түсіндіріңіз, - деді ол.
Қажет болған жағдайда седативті әсері бар препараттарды (дәрі-дәрмектерді немесе шөптерді) тағайындау орынды, сондай-ақ психологиялық көмекке жүгінуді ұсыну орынды – бұл жағдайларда тек фармакологиялық емдеу арқылы күресу мүмкін емес.
Адамның өз сезімдерін, ойларын білдіруге, оларды сенімді атмосферада бөлісуге мүмкіндігі болғаны маңызды, келемеждену мен құнсыздануға ұшырамауы керек, - деп қайталап өтті психолог Нигмадилова.
Әріптесімен психотерапевт Александр Валерьевич Ким толық келіспейді. Оның пікірінше, постковидті психикалық бұзылыстарды бөліп көрсету қате, өйткені олардың бәрі әлеуметтік таралуы бар стресстік фактордың әсерінен туындайтын психикалық бұзылыстарға дәл сәйкес келеді. Жай сөзбен айтқанда, дәл осындай бұзылыстар кез келген стресстен кейін болады.
Коронавирустың жүйке жүйесіне әсер етуіне байланысты ерекше специфика жоқ немесе кем дегенде ол ешбір жағдайда дәлелденбеген, - дейді доктор Ким.
ТМД елдерінде психикалық денсаулық мәдениеті нашар дамыған, бірақ психикалық бұзылуларды стигматизациялау (жапсырма, таңба тағу) кең таралған құбылыс бар.
Өкінішке орай, көптеген адамдар, соның ішінде медицина қызметкерлері, психикалық бұзылуларды тек психоз деңгейінде ауыр психикалық бұзылулар ретінде қарастырады. Қарапайым тілмен айтқанда - жындану шеңберінде. Ал қалған барлық психикалық бұзылулар тәрбиенің кемшіліктері, ерік күшінің әлсіздігі немесе жағымсыз тұлғалық қасиеттер деп анықталады, - деп ойлайды доктор Ким. - Сондықтан осындай бұзылулары бар барлық пациенттерге денсаулық үшін жауапкершілікті адамның өзі көтеретінін және емдеу туралы шешімдерді адам өзінің жеке қабылдауы керектігін, қоршаған орта пікірі, тіпті көпшіліктің пікірі болса да, ескермеу керектігін еске саламын.
Пікірлерді оқып, сұрақтар қойып, психологтарға және психотерапевттерге сізге ыңғайлы кез келген тәсілмен жазылыңыз:
Психолог, психотерапевт және психиатр арасындағы айырмашылық қандай? Бұл туралы мақалада оқыңыз:
