Альцгеймер ауруы — егде жастағы адамдарда пайда болатын ақыл-ойдың кемуінің (кәрі кісілердің ақыл-ой кемістігі) бір түрі. Альцгеймер ауруының бірінші белгілері ұмытшақтық болып табылады, сондықтан күнделікті өмірде "альцгеймер" кейде жадтың нашарлығын білдіреді.
Альцгеймер ауруы әйелдерде жиірек кездеседі, себебі олардың өмір сүру ұзақтығы ерлерге қарағанда ұзағырақ. Әдетте алғашқы белгілер диагноз қоюдан 5-10 жыл бұрын көрінеді. Альцгеймер ауруы 55 жастан бастап диагноз қойылады, көбінесе 65-85 жас аралығында.
Альцгеймер ауруы симптомдарда, неврологиялық және нейропсихологиялық белгілерде, сондай-ақ ми тіндерінің өзгерістерінде көрініс табады. Невролог дәрігерлер, невропатологтар «Психикалық статусын қысқаша бағалау шкаласы» арнайы тестін пайдаланады, (ағылшын сөздерінен қиысқан MMSE, Mini-mental State Examination). 30 сұрақтың көмегімен дәрігер пациенттің ойлау қызметіндегі бұзылуларды анықтайды.
Альцгеймер ауруында бұзылулар көбінесе сегіз түрге қатысты: есте сақтау, тіл дағдылары, қоршаған ортаны қабылдау қабілеті, құрылымдық мүмкіндіктер, кеңістікте, уақытта және жеке тұлғада бағдарлау, проблемаларды шешу дағдылары, жұмыс істеу және өзін-өзі қамтамасыз ету.
Науқасты тексерумен қатар, дәрігер үшін оның мінез-құлқы туралы бағалы ақпарат бере алатын науқастың жақындарын сұрастыру маңызды.
Альцгеймер ауруын басқа ақыл-есі кемдіктің түрлерінен ажырату үшін аспаптық зерттеулер жүргізіледі: компьютерлік томография, магнит-резонанстық томография, бір фотондық эмиссиялық компьютерлік томография немесе позитрон-эмиссиялық томография.
Альцгеймер ауруының алғашқы кезеңінде есте сақтау қабілетінің бұзылуы (жаңа ақпаратты есте сақтай алмау, жақында есте сақталған ақпаратты еске түсіре алмау), терминдердің мағынасын ұмыту, апатия, алаңғасарлық белгілері байқалады.
Екінші кезеңде қозғалыс және сөйлеу бұзылыстары қосылуы мүмкін. Науқас киінгенде, жазғанда, сурет салғанда епсіз болады, оның сөзі азаяды, баяулайды. Ойша арифметикалық есептеулер жасау қабілеті жоғалады. Соңғы сағат пен күндегі оқиғаларға қарағанда, көп жыл бұрынғы оқиғалар әлдеқайда жақсы есте қалады.
Кейіннен оқу мен жазу дағдылары жоғалады, адам күнделікті іс-әрекеттермен күресуді тоқтатады, жақындарын танымайды, жасын ұмытады, кеңістікте және уақытта бағдар алмайды. Көбінесе үйден кетуге, қаңғыбастыққа, агрессивтілікке, жақындарының көмегіне қарсылыққа, жылаушылыққа бейімділік пайда болады. Белгілер әдетте кешкі уақытта күшейеді.
Аурудың соңғы кезеңінде науқас ешкімнің көмегінсіз өмір сүре алмайды. Ол жүруді, тамақтануды, табиғи қажеттіліктерді қалай орындау керектігін ұмытты. Толық апатия және әлсіреу басталады. Дегенмен науқас әлі де болсын оған бағытталған сөздерді түсінуге және оларға жеке сөздермен жауап беруге қабілетті.
Науқастардың өлімінің себебі әдетте инфекция, тоқырау немесе ойық жаралар болып табылады. Өлім-жітім диагноз қойылғаннан кейін орта есеппен 7 жылдан кейін болады, алайда дұрыс күтім мен қолдайтын терапия науқастың өмірін бірнеше есе ұзартады.
Кәрілік кемтарлығымен ауыратын адамдарға күтім жасау туыстары мен жақындарына ауыр жүк болып түседі. Мұндай пациенттерге күтім жасаған адамдарда жиі депрессия дамып, соматикалық аурулар пайда болатындығы дәлелденген, сондай-ақ Альцгеймер ауруы басқа адамдарға қарағанда әлдеқайда жиі дамиды.
Альцгеймер ауруының белгілерін мүмкіндігінше ерте анықтау маңызды, өйткені қазір аурудың дамуын жеңілдетіп, баяулатуға мүмкіндік беретін әдістер бар. Пациенттің кез-келген отбасы мүшесі немесе танысы орындай алатын қарапайым тесттер бар. Мысалы, сағаттың циферблатын салып, сағат тілдерімен белгілі бір уақытты көрсетуге ұсыну; жүз жеті санынан бірнеше рет алып тастауды ауызша сұрау; жылдың айларын кері тәртіпте атау.
Қателіктер немесе жауаптарда қиындықтар болған жағдайда ең дұрысы - невропатолог дәрігеріне немесе мамандандырылған медициналық орталыққа жүгіну.
Альцгеймер ауруы – емделмейтін прогрессивті ауру, бар емдеу әдістері паллиативті (қолдау көрсететін) деп атауға болады. Невропатолог дәрігер пациенттерге нейрондарды ынталандыру немесе ми жасушаларының өлуін тежейтін препараттарды тағайындайды. Психоәлеуметтік қолдаумен бірге бұл аурудың ағымын жеңілдетеді, науқасқа өз науқасымен келісуге уақыт береді және науқас адамды күту үшін туысқандарының үлесін айтарлықтай жеңілдетеді.
Кей деректерге сәйкес, қарт адамдарда Альцгеймер ауруының қаупін азайтатын факторлар тұрақты ақыл-ой әрекеті (кроссворд шешу, оқу, есептеу әрекеттері, шахмат, пазлдар); алкоголь мен темекіден бас тарту; дене белсенділігі; ұсақ моторикаға байланысты жұмыстар (кесте тігу, тоқу, моншақ тоқу).
Жемістерге, жидектерге, көкөністерге және витаминдерге бай рацион, жаңа сығылған шырындар, әсіресе жүзім шырыны, майлы балық, авокадо ұсынылады. Ауруларды туған-туысқандары «куркума» дәмдеуіштері мен кокос майының оң әсерін атап өтеді.
Холестеринге бай тағамдар мен өнімдерді алып тастау керек: жануар майлары, қызыл ет, сары май, маргарин, майлы ірімшіктер, ұннан жасалған тағамдар (қатты жармалардан макароннан басқа), қақталған тағамдар, қуырылған тағамдар, артық тұзды және тәтті өнімдер.
Қазіргі уақытта Альцгеймер ауруының үш ықтимал себебі анықталды:
Белгілі бір бұзылулардың неге пайда болатыны әлі белгісіз, ғалымдар бірінші кезекте тұқым қуалаушылық және гипертония (жоғары қан қысымы) туралы айтады. Депрессияға бейім адамдарда, диабеттіктерде, көптеген бас-ми жарақатын алған (боксшылар), холестерин деңгейі жоғары адамдарда қауіптің жоғарылауы анықталды.
Екі зерттеу де Альцгеймер ауруына көп жағдайда пародонтозбен ауыратын адамдар ұшырайтынын көрсетеді.
