Алкогольдік психоздар— алкогольді қолданудың салдарынан пайда болатын патологиялық жағдайлар тобы.
Қазіргі медицинада бұл психоздар түрін «металкогольдік» деп атайды, өйткені олар спиртті ішімдіктерді қолдану кезінде емес, ішкіш тоқтаған кездегі өткір абстиненттік синдромның шыңында пайда болады.
Делирий («ақ ыстық»)
Галлюциноз
Мәңгілік психоз
Энцефалопатия
Патологиялық мас болу.
1. Алкогольдік делирий («ақ ыстық», delirium tremens) — ең танымал алкогольдік психоз түрі. Абстиненттік синдромның өткір кезеңінде, яғни алкогольден бас тартқанда пайда болады. Ұйқысыздық, қысқа ұйқы кезінде қорқынышты түстер, көңіл күйдің күрт өзгеруі, уайымның күшеюі байқалады. Содан кейін айқын галлюцинациялар пайда болады, сондай-ақ науқас күлкілі көріністерге қатысады, мысалы, жиіркенішті жәндіктерді көреді, олардың иісін сезеді, оларды денесінен тастап жатқандай болады және т.б. Аурудың қатаюы кешке және түнде байқалады, ал күндіз «жарқын аралықтар» болуы мүмкін.
«Ақ ыстық» кезеңінің ұзақтығы - 3-5-10 күн, емделмеген жағдайда ең жақсы жағдайда әлсіздікпен, астениемен аяқталады, ең нашар жағдайда - науқастың өлімімен (емделгеннің өзінде өлім деңгейі — 16%-ға дейін).
2. Алкогольдік галлюциноз сөз галлюцинациялары, тыңдау галлюцинациялары және қудалау сандырағымен сипатталады. Науқас «дауыстарды» естиді, уайымдайды, депрессияға түседі. Мұндай психоз түрі 3 күннен бірнеше жылға дейін созылады (созылмалы түрде). Алкогольден бас тартқан кезде де, ішкіліктің кезеңінде де пайда болуы мүмкін.
3. Алкогольдік мәңгілік психоз. Әдетте айналадағы адамдардың қудалау сандырағынан тұрады. Науқас қорқып, уайымдап, шатастырылуы мүмкін. Кейде мәңгілік психоз галлюцинациялармен бірге жүреді.
Көбінесе ерлерде 40 жастан кейін алкогольдік қызғаныш сандырағы жиі кездеседі. Науқас әйелінің оған суықтығына, үнемі алдап жүргеніне, балаларының әкесінің басқа адам екеніне сенімді болады. Бұл туралы әңгімелерінде алкоголик өте сенімді болуы мүмкін. Науқас жұбайына қадағалап, оған қатысты зорлық-зомбылық жасауға дайын болады.
4. Алкогольді энцефалопатия галлюцинациялар, сандырақ және органикалық бұзылуларды қамтиды. Науқас жадысын жоғалтады, ұстамалар болуы мүмкін, жарыққа төзбеушілік, аритмия, зәр мен нәжісті ұстамау, деменция (ақылсыздық).
5. Патологиялық мас болу — өте сирек кездесетін бұзылыс, мұнда аз мөлшерде алкогольді қолданғаннан кейін бірден бұзылған күй кешу (қараңғы сана) пайда болады. Науқас қайда екенін түсінбейді, бірақ оны қорқыныш, агрессия, ашу, күйзеліс басады, көрнекі галлюцинациялар дамиды. Бұл жағдайда пациент құқық бұзушылықтар жасауы, бөтен мүлікті жоюы, жарақаттар беруі немесе тіпті біреуді өлтіруі мүмкін. Бірнеше күшті адамды да ұстауға болмайды. Патологиялық мас болу жылдам өтеді, терең ұйқыға ауысады, және оянғаннан кейін науқас ештеңе есіне түсіре алмайды. Патологиялық мас болу спиртті алғаш рет байқап көрген адамдарда, егде жастағы адамдарда, ұзақ физикалық немесе ақыл-ойлық күш салудан кейін, кейбір препараттарды қабылдағаннан кейін пайда болуы мүмкін.
Алкогольдік психоздарды диагностикалау тексеруден, науқастың жақындарының сұрауынан, алкогольге зертханалық талдаулардан тұрады. Алкогольдік және басқа психоздар (функционалдық, органикалық, қан тамырлық және т.б.) арасындағы айырмашылықты анықтау өте маңызды, өйткені олардың емдеу әдістері айтарлықтай өзгереді. Алкогольдік психоздарды наркологтар, ал қалғандарын — психиатрлар емдейді.
Негізгі белгілер алкогольдік психоздардың классификациясында жоғарыда сипатталған. Көбінесе науқастың сандырағы өте сенімді болып, көбінше айналадағы адамдар оған сенетінін қам деп ойлаңыз, сондықтан алкоголикпен әңгімелескен кезде психоздың даму мүмкіндігі туралы әрқашан ескеру қажет.
Барлық психоз түрлеріне тән белгілер мыналарды қамтиды:
өз-өзімен әңгіме жүргізу, әңгіме немесе біреудің сұрақтарына жауап беретін репликалар сияқты көріну (ұсақ сөздерден басқа «Менің көзілдірігімді қайда қойдым?»);
айқын көрінетін себепсіз күлу;
бірден үнсіз қалу, адам бір нәрсеге құлақ асатын секілді;
уайымшыл, уайымшыл көрінетін болу; әңгіме тақырыбына қызығушылық танытпау;
науқас сіз көрмейтін және естімейтін нәрсені көрген немесе естігендей көріну;
науқас әрдайым есіктерді құлыптап, перделерді тартып тастау және т.б.
Алкогольдік психоздар — өмірге қауіпті жағдайлар. Психоздың дамуына аз ғана күдік туындаған кезде дереу жедел жәрдем шақыру, мүмкін болса — арнайы психиатриялық бригаданы шақыру керек, себебі науқас айналадағы адамдарға және өзіне қауіпті болуы мүмкін.
Жедел жәрдем келгенше науқасты тітіркендірмеуге тырысыңыз, оған қарсы келмеңіз, дауласпауға тырысыңыз. Науқасты жеке бөлмеге оқшаулап, тыныштық пен сенімділік көрсетуге тырысыңыз. Науқастың қолына қауіпті заттарды, әсіресе ас құралдарын, тұрмыстық химиялық заттарды, дәрі-дәрмектерді алыңыз. Қатты дыбыстар мен басқа тітіркендіргіш факторларды алып тастаңыз. Науқастан сандырақты нақтылау («тыңың түсі қандай?», «олар қанша?» сұрақтарын қоймаңыз), жалпы тыныштандыратын сөздерді қолданып, көмек ұсыныңыз.
Психоздарды емдеудің негізі психиатриялық препараттармен медикаментоздық терапия болып табылады. Алкогольдік фактор болған жағдайда, ағзаны детоксикациялау, ұйқыны реттеу, қосымша ауруларды емдеу, әлсіреуге көмек көрсету кіреді.
Алкогольдік психоздардың алдын алу көбінесе алкоголизмнің алдын алумен сәйкес келеді. Ішімдік кезеңінде алкогольді бірден қабылдауды тоқтатпау маңызды, себебі бұл психозға әкелуі мүмкін. Ішімдікті тоқтату тек нарколог дәрігердің бақылауымен жасалуы керек.
