Компьютерлер мен смартфондар көзге зиянды ма, көзге арналған витаминдер мен гимнастика пайдалы ма, қайсысы жақсы — көзілдірік пе немесе линзалар ма және лазерлік көру түзетуін қашан жасау керек?
Көру қабілеті туралы ең төзімді мифтерді Алмагүл Ораловна Байырханова, PhD докторы, жоғарғы деңгейдегі офтальмолог, операциялық хирург, ғылыми мақалалардың авторы, медициналық жоғары оқу орынның оқытушысы, жоюда. Ол TopDoc.me үшін көру қабілеті туралы ең танымал бес мәлімдемені талдады. Соңында оқырманды бірден екі бонус күтуде: біреуі негативті, бірақ екіншісі - позитивті.
Біздің Telegram арнамызға жазылыңыз https://t.me/TopDocKz.
- Алмагуль Ораловна, компьютер және гаджеттерден жақыннан көре алмаушылық пайда болады деген рас па?
- Гаджеттерден көздің нашарлауы туралы айтуға болмайды. Көздің нашарлауы — бұл көптеген себептерден болатын ауру, бұл – тұқым қуалаушылық және пайда болған факторлар. Әрине, гаджеттер көздің нашарлауын дамытуға көмектеседі.
Адам ұзақ уақыт бойы монитор экранына көзден бір қашықтықта қарап отырғанда, аккомодациялық бұлшықет жұмысын тоқтатады, бұл бұлшықет спазмы пайда болады және аккомодация спазмы пайда болады. Егер бұл күнде қайта-қайта ұзақ уақыт бойы қайталанса, спазм тұрақты миопияға айналады.
Егер науқас дәрігерге келетін кезде оның спазмы жаңа басталып, аздап минус анықталса, емделгеннен кейін көру қабілеті қалпына келуі мүмкін.
- Аккомодацияның спазмы деген не екенін толығырақ айтып беріңіз.
- Аккомодацияның түйілуі - бұл аккомодациялық немесе цилиарлы бұлшықеттің түйілуі. Цилиарлы бұлшықеттен қосалқы түйіндер шығады, осы түйіндерге хрусталиктің байланыстары бекітіледі. Хрусталик осы байланыстарда ілулі тұрады. Цилиарлы дене қысылып және босаған сайын, хрусталиктің қисаюы өзгереді. Ол қалыңдайды және жіңішкереді. Біз осының арқасында алыстағы және жақындағы заттарды көреміз. Бұл процесс Гельмгольц теориясы бойынша аккомодация процесі деп аталады.
Адам ұзақ уақыт бойы компьютер экранына, гаджеттерге немесе теледидарға бір қашықтықта қарап отырғанда, осы бұлшықет көздің линзасының қажетті қисаюын жасау үшін жиырылады. Мұндай күй ұзақ уақыт өзгермейді. Адам көзқарасын алысқа ауыстырған кезде, фокус жұмыс істемейді, ол бәрін тұманды көреді. Тексеру кезінде бұл минус пайда болуымен көрінеді. Егер осы кезеңде бұлшықетті босаңсытса, көз көру қалпы келеді.
- Гаджеттер көзге тағы қалай әсер етеді?
- Гаджеттер мен компьютерлер аздаған радиацияға ие. Бұл да көзге зиянды. Сонымен қатар, біз компьютерде жұмыс істегенде немесе смартфонға қарағанымызда, назарымызды шоғырландырамыз және жыпылықтауды тоқтатамыз. Бұл көздің құрғауын тудырады, құрғақ көз синдромы пайда болады. Жыпылықтаған кезде көзді жуу және ылғалдандыру жүреді. Көздің құрғауы да көздің рефракциясына жанама түрде әсер етеді. Көз жасы қабықшасы да сындырушы орта болып табылады, бірақ аз ғана.
Қашықтықтан оқуға көшкеннен кейін менің қабылдауымда бұрын ешқандай көру проблемалары болмаған балалар көбейді. Бір жыл «қашықтықта» оларда не спазм, не тұрақты миопия пайда болды.
- Бұрын көзге арналған гимнастика жақыннан көру кезінде көздің көру қабілетін жақсартады деп есептелген. Қазір бұл пайдасыз іс-шара деп айтылады.
- Мүмкін, менің пікіріммен көптеген әріптестерім келіспес, бірақ жеке өз басым көз гимнастикасы өте тиімді деп ойлаймын. Мен бұған өзім көптеген пациенттерді, әсіресе балаларды бақылау арқылы көз жеткіздім. Мен гимнастиканы барлық балаларға және ересектерге тағайындаймын. Оның үстіне, гимнастика үнемі жасалуы қажет екеніне назар аударамын, кездейсоқтан кездейсоққа емес. Егер оны тұрақты түрде жасамаса, әрине, әсер болмайды. Мен жаттығуларды күніне үш рет 15 минуттан жасауды тағайындаймын, және одан аз емес. Пациентке немесе, егер пациент бала болса, ата-анаға көз гимнастикасының қаншалықты маңызды екенін жеткізу өте маңызды. Мен пациенттерімді бұл туралы сендіргенде, нәтиже әрдайым оң және кейде таңғажайып болып шығады.
Мұндай гимнастика не береді? Барлығы көзге арналған жаттығулар – бұл көзді көлденең, тігінен, диагональ бойынша, айналмалы қозғалыстармен қозғау екенін біледі, яғни бұл көздің қозғалыс бұлшықеттерінің жұмысы. Дененің кез келген бұлшықеттері сияқты, көздің қозғалыс бұлшықеттерін де күшейтуге болады. Осы бұлшықеттердің ішінде қан тамырлары мен нервтер өтеді, сондықтан жаттығулар нәтижесінде қан айналымы жақсарады, сәйкесінше, барлық көз құрылымдары болмаса да иннервация жақсарады.
Көз бұлшықеттерін талаппен жаттықтыру керек, көз ауруына дейін. Мен пациенттеріме осылай айтамын: жаттығулар кезінде алғашында көз ауруы пайда болса – бәрін дұрыс жасайсыз деген сөз.
Менде осы проблема бар көптеген балаларды байқаймын, және мен көз үшін жаттығулар кіретін ұсыныстар беремін. Сонымен қатар, жалпы қозғалыс белсенділігі, спортпен айналысу қажет, бала күні бойы бүкшиіп отырмас үшін, мойынсыздану бұлшықеттері құрысып, бас қанмен жабдықталуы нашарлайды. Бұл жерде көруді жақсарту туралы не айтуға болады? Көру үшін ең пайдалы спорт түрлері – жүзу және йога.
Бала барлық ұсыныстарды орындаған жағдайда, үш айдан кейін бақылау тексеруінде біз көрудің жақсарғанын байқаймыз. Не минус айтарлықтай азаяды, не минус қалады, бірақ бала 100% көреді, мысалы, алғашқы қабылдаудағыдай 70% емес. Балалар өздері жақсырақ көре бастағанын айтады.
- Жаттығулардан басқа не ұсынасыз?
- Гимнастиканы, гаджеттерді пайдалануды азайтуды, витамин терапиясын, таблетка түрінде және көз тамшылары түрінде. Сондай-ақ, мен морковный сок 1 стакан в день белгілею, бірақ міндетті түрде половина чайная ложка май, сливочная немесе подсолнечная, органикалық түрде қосып, себебі морковный сока элементтері - каротиноиды, витамин А - майда жақсы сіңіріледі.
Мен, әрине, жоғары дәлелдемелік негізді клиникалық зерттеулер жүргізбегенмін, бірақ өз тәжірибемде, көптеген пациенттерімде бұл тиімді екендігіне көз жеткізудемін.
Лазерлік миопия түзету қауіпті ме? Мүмкін, араласусыз өткен дұрыс па?
- Бұл операциядан қорқудың қажеті жоқ. Бұл операция түрі көптеген адамдардың өмірін өзгертті, оларды көзілдірік пен контакт линзаларын тағудан құтқарды. Шетелге барудың қажеті жоқ — түзетудің барлық түрлері Қазақстанда қолжетімді.
Көз хирургиясының лазерлік түрі бүгінде жоғары деңгейде дамыған, қателіктер мейлінше азайтылды. Адамдық фактор іс жүзінде жоқ, барлық жұмысты аппарат орындайды. Адамның рөлі — дұрыс операция алдындағы есептеулерді жасау. Олар лазерлік аппаратқа енгізіледі, және бұл аппарат өзі керемет процедураны орындайды, содан кейін адам бірден көреді.
Кейбір адамдардың операциядан кейін қайта миопия (жақыннан көру) пайда болады деген пікірі бар. Мен бұл операция түрінің ем емес, эстетикалық хирургия екенін атап өткім келеді, ол адамның көзілдірік немесе линза тағудан босату үшін жасалады. Бұл операцияның басқа ешқандай функциясы жоқ. Миопия науқастың бойында болғандай қалады.
Неге бұлай екенін түсіну маңызды. Миопия кезінде көздің құрылымы өзгереді. Көз жылдар бойы алдыңғы-артқы өлшемде ұлғаяды. Барлық тіндер мен қабықтар, соның ішінде склера, қан тамырлары және сетчатка: ол барлық қабықтардың ең жіңішкесі болғандықтан, ең көп зардап шегеді.
Көзді созғанда, әсіресе тор қабығында, көз тіндерінің тамақтануы нашарлайды. Гипоксикалық процестер пайда болады, сондықтан миопиясы бар пациенттерге көзілдірікті жазып беріп қана қоймай, тор қабығын үзілу немесе дегенеративті өзгерістерге тексеру - жылына кем дегенде екі рет циклоскопиядан өту қажет. Және жылына екі рет көзді тамақтандыруға бағытталған ем қабылдау қажет. Ал егер үзілу болса, тор қабығын лазермен нығайту керек.
Лазерлік көзді түзету адамның осы өзгерістерден арылуына мүмкіндік бермейді, яғни көз өсіп тұрса, ол әрі қарай да өсе алады. Көздің ұлғаюымен минус та ұлғаяды. Егер операциядан кейін көз әлі де өсіп тұрса, біраз уақыттан кейін минус пайда болады. Әрине, операциядан бұрынғыдай үлкен минус болмауы мүмкін. Мысалы, егер операциядан бұрын минус 6 болса, операциядан кейін минус 6-ға жетуі екіталай, егер бұл қатерлі жылдам дамитын миопия болмаса.
Айтпақшы, лазерлік түзетуді қайталап жасау да мүмкін, бірақ тек бірнеше тексеруден өткеннен кейін.
Мен пациенттерді алдын ала предупреждаймын: егер сіз лазерлік көруді түзету жасауға ниеттенсеңіз, операциядан кейін көзге гимнастика жасауды тоқтату, компьютермен қалағаныңызша үзіліссіз жұмыс істеу және т.б. бірдей емес. Осы ережелерді сақтамасаңыз, біраз уақыттан кейін минус қайтарылады. Операциядан кейін барлық күшті жұмсап, бұл жағдайды қолдауға тиістісіз.
- Көз алмасының ұзарып кетуін тоқтатуға болады ма?
- Әрине, әдістер бар. Бірнеше жыл бұрын склеропластика жүргізілген, яғни көздің артқы бөлігін склерамен нығайтқан, көздің өсуін тоқтату үшін. Айтпақшы, бұл емдеу әдісі өте жақсы ұзақ мерзімді нәтижелер берген. Бірақ бүгінгі таңда кейбір елдерде бұл әдістен бас тартылды, себебі бұл көзге өте травматикалық операция деп саналады және оның жеткіліксіз тиімді деп шешілді. Бірақ маған балалық шағында осы операцияны жасаған науқастар келеді және оларда процесс тұрақталады. Бұл операция минустың өсуін тоқтатты.
- Көру қабілетін лазерлік түзету 20 жасқа дейін жасалмайды. Бұл неліктен?
- Көз физиологиялық түрде осы жасқа дейін өседі. Егер бұл операцияны ертерек жасаса, онда көз анық өсе береді, яғни алдыңғы-артқы өлшемде ұзарады. Сондықтан офтальмологтар 19-20 жасқа дейін күтуді ұсынады.
- Әйелдерге лазерлік түзетуді тек босанғаннан кейін ғана жасауға болады деген пікір бар.
- Қыздарға алыстан нашар көреушілік кезінде операция сәтін дұрыс таңдау қажет. Бұл міндетті түрде босанғаннан кейін болуы шарт емес, әдетте біз бұл операцияны жүктілікке дейін 6 ай бұрын немесе лактацияның аяқталғаннан кейін 6 ай ішінде жасауды ұсынамыз.
- Көруді жақсартуда ББҚ мен дәрумендердің рөлі туралы көптеген қайшы пікірлер бар.
- Мен препараттарды тағайындауда әлемдік ғылыми деректерге сүйенемін, қауіпсіздік пен тиімділікке қатысты клиникалық зерттеулерді зерттеймін. Осыдан кейін мен препараттарды зияны жоқ әрі пайдалы екенін біле отырып, сенімді түрде тағайындаймын.
Мен бұл пікірмен келіспеймін, дәрумендер мен қоректік қоспаларды тағайындамау керек, олардың пайдасы жоқ деп ойлаймын. Біздің ағзамыз дұрыс жұмыс істеу үшін белгілі бір құнарлы заттарға мұқтаж. Көзге дұрыс тамақтану жетіспейтін болса, көздің тамыр жүйесі зардап шегеді, тор қабық - онда денеге сол қоректік заттардың келіп түсуін толықтыру қажет. Әдетте, оларды тағаммен толықтыру мүмкін емес, ал препараттарда олар дұрыс дозаларда шоғырланған. Мен міндетті түрде балалар мен ересектерге витаминдік-минералдық кешендерді тағайындаймын.
Жалпы алғанда, дәрі-дәрмектерді, көзге арналған тамшыларды, гимнастиканы, өмір салты мен әдеттерді өзгертуді қамтитын кешенді тәсілдің әсерін объективті және субъективті түрде бағалауға болады.
- Линзалар немесе көзілдірік миопияны түзету үшін қайсысы жақсы?
Менің тәжірибем бойынша, контактты линза тағатын науқастарда минустың прогрессиясы аз болады. Очки мен контактты линзалардың өз артықшылықтары мен кемшіліктері бар. Күні бойы киетін линзалар көру рефракциясына көмектеседі. Линза роговицаны толық жабады, бүйірлік аберрациялар жойылады. Очкиде адам тек шынының ортасы арқылы көреді, шынының бүйірлік бөлігі басқа сынуды иеленеді және сол жерде бұрмаланулар пайда болады. Егер адам очкиден жан-жағына қараса, ол нашар көреді.
Бірақ линзаларды тағуда гигиенаны қатаң бақылап отыру керек. Линзалар арналған контейнерлерде жиі инфекция дамиды. Контейнерді ағымдағы сумен шаюға болмайды, арнайы ерітінділерді қолдану керек, контейнерді қайнаған сумен шайып, жиі ауыстыруды ұсынамын. Линзалармен манипуляция алдында міндетті түрде қолды жуу керек. Бір күндік линзаларды қолдануға болады, тәулігіне 8 сағаттан артық қолданбау керек, олармен ұйықтамау керек. Сондықтан балалар мен жасөспірімдерге линза тағуды ұсынбаймыз.
- Кейде адамдар көзілдірікті тағуға асықпайды, өйткені олар көзілдірік кигенде көз көргіштігі тезірек нашарлайды деп қорқады.
- Көзілдірік көру қабілетін нашарлатады деген миф. Дұрыс таңдалған көзілдіріктер көруді нашарлатпайды және жақсартпайды. Көзілдірік - бұл адамның анық және кернеусіз көруіне мүмкіндік беретін құрылғы.
Науқастар неге жиі көзілдірік таға бастағаннан кейін көру қабілетінің нашарлағанына шағымданады? Мен әрқашан анықтаймын: сіздің көру қабілетіңіз көзілдірік киген кезде нашар ма, әлде көзілдірікті шешкенде ме? Олар көзілдірікті шешкенде дейді. Бұл мүлдем табиғи. Біз бәрін салыстыру арқылы қабылдаймыз. Адам жай ғана көзілдірік кимеген кездегі көру қабілетін ұмытып кетеді. Шын мәнінде, көзілдірікті шешкенде, сіз көзілдірік кимегенге дейін қалай көрген болсаңыз, солай көресіз.
Көзілдіріктен қорқудың қажеті жоқ. Керісінше, миопия кезінде, әсіресе балаларға көзілдірік тағу керек. Балалар дұрыс дамуы үшін әлемді толығымен, 100% көруі керек.
- Ковид көру қабілетіне әсер ете ме?
- Пандемия кезінде көздің тамыр патологиясымен, нақтырақ айтқанда, сетчатка тамырларының тромбозымен шағымданатындар көбейді. Бұл патология дәл пандемия кезінде жасарды. Бұрын мұндай тромбоз 50 жастан асқан, қант диабеті мен артериялық гипертониясы бар адамдарда кездесетін. Қазір пандемия кезінде жастар осындай проблемамен келетін болды.
Бұл жедел емдеуді қажет ететін қатты жағдай. Тромб торлы қабықтың ұсақ тамырларында пайда болады, қанмен қамтамасыз ету бұзылады, ісік пайда болады және нәтижесінде көрудің күрт нашарлауы байқалады. Ауырсы сынулар болмайды, бірақ көру жоғалады. Егер тромб орталық торлы қабық тамырында болса, көру жоғалады, барлығы көмескіленеді немесе бұлдырап көрінеді. Ал егер бұл орталық тамырдың бір бұтағы болса, онда көру тек бір бөлігінде жоғалады. Науқас кейбір жерлерде жақсы көре алады, кейбір жерлерде көре алмайды.
- Көру қабілетін және көз денсаулығын қалай сақтауға болады?
- Әр жарты сағат сайын компьютерде жұмыс істеуден қашықтатып, көздеріңізді 5-10 минут демалдырып отырыңыз. Осы уақыт ішінде пальминг жасуға болады: алақандарды қыздырып, көздеріңізге қойыңыз, көз алмаларын жеңіл басып, солай бірнеше минут отырыңыз. Бұл өте жағымды процедура.
Сонымен қатар көзге арналған гимнастиканы күніне 3-4 рет кемінде 15 минут жасауды ұсынамын. Интернетте көптеген әртүрлі техникаларды табуға болады, олардың барлығы көзді қанмен қамтамасыз етуді жақсартуға бағытталған.
Компьютерде жұмыс істегенде ылғалдағыш тамшыларды қолданыңыз. Консерванттарсыз көзге арналған ылғалдандырғыш тамшылар сіздің үстеліңізде тұруы керек.
Әрине, көздер үшін дәруменді-минералды кешендерді ішіңіз!
Дәрігерге Бағырханова Алмагүл Оралқызына және басқа да офтальмологтарға жазылу үшін өтінімді сайтта қалдыруға, немесе WhatsApp арқылы, немесе call-орталығына +7 (707) 22 55 009 қоңырау шалу арқылы қалдыруға болады.
