Паразитолог Бацикадзе Лали Борисовна «паразиттерді» «бөліп алады»: ең кең таралған құрт түрлері, паразиттердің болуын нақты анықтау, тиімді емдеу және профилактиканың әсерлі шаралары
«Тактикалық», «әдепті», «сауатты» - осындай эпитеттермен паразитолог Лали Борисовна Бацикадзені науқастар сипаттайды. Тактикалықтық — паразитолог дәрігердің жұмысында маңызды дағды: өйткені гельминттік инвазияның өзі өте нәзік мәселе.
Лали Борисқызының еңбек өтілі 24 жыл, оның 15 жылын паразитология саласына арнаған:
- Бұған қалай келді? Бізде әулетіміз бар. Менің анам Элеонора Александровна Бацикадзе, жоғары санатты дәрігер, көп жылдар бойы Алматының теміржол емханасында паразитолог-инфекционист болып жұмыс істеді. Мен оның жетекшілігімен білім алдым және тәжірибенің көп бөлігін анамнан алдым деп айта аламын.
Дәрігер Бацикадзенің пікірінше, халықтың 80%-дан астамы паразиттік инфекция жұқтыру қаупіне ұшырайды. Негізгі қауіпті топта — балалар мен термиялық өңдеуден өтпеген тағамдарды ұнататындар.
Адамдарда паразиттердің таралуы бойынша бірінші орынға Лали Борисовна энтеробиозды қойды, оның себебі острицалардың (құрттар) болуы. Көбінесе острицалар балаларда кездеседі.
- Острицтер ауыз арқылы организмге түседі, - деп түсіндіреді ол. - Балалардағы глисттердің белгілері — анальды тесік аймағында қышу, балалардың мазасыздығы мен жүйкеленуі, тамақтан бас тарту, іштің ауыруы. Бұл белгілер ата-аналарды бірден алаңдатуы керек. Көбісі «глисттер әркімде бар» деп ойланып, оған мән бермейді, бірақ бұл қате пікір.
Острица құрттарын анықтау өте оңай — олар кейде бетке шығады, өйткені олардың көбею циклінде ауа қажет және сол кезде оларды анус аймағынан көруге болады. Бала қышыма жерін қасып, содан кейін қолын жумастан, тағы да өзі паразиттермен жұқтыруы мүмкін.
- Балаға қолды ауызға салуға, саусақтарды тістеуге, жуылмаған жидектер мен жемістерді жеуге болмайтынын түсіндіру өте маңызды, - дейді дәрігер. – Баланы сабынмен қол жууға дағдыландыру керек. Сондай-ақ төсек жаймаларын және төсек-орын киімдерін термиялық өңдеуден өткізіп, ыстық үтікпен үтіктеу қажет.
Қазақстандық пациенттер арасында екінші орынды аскаридалар алады. Олар әлдеқайда қауіпті паразиттер: қан және лимфа ағынымен аскаридалар бүкіл организм бойымен қозғалады.
- Аскарида «бронхолегку жүйені» «жақсы көреді», тамақсыз «түсініксіз» жөтелді тудырады, астмалық белгілерге дейін жетеді, - деп түсіндіреді доктор Бацикадзе. - Сонымен қатар, паразиттер өздерінің қатысуымен саңырауқұлақ инфекциясының өсуіне жағдай жасайды, сондықтан паразитке қарсы бағдарламасында міндетті түрде саңырауқұлақтарға қарсы ем тағайындалады. Интернеттен қандай да бір ақпаратты оқып, гельминтке қарсы бір немесе екі таблетка дәрі қабылдаумен өз бетінше емделуге болмайды. Бұл тек нашарлатады және өзіңізге зиян келтіруі мүмкін. Дәріні қабылдау гельминттердің өлуіне, ал олардың ыдырау өнімдері ағзаға уыттық әсер етуіне әкелуі мүмкін.
Келесі танымал түрі — бұл лямблиялар. Лямблия - құрт емес, қарапайым, өте айлакер паразит, ол бауырда, өт жолдары мен өт қабында паразиттейді. Жұқтыру негізінен тамақ арқылы өтеді – бұл толық пісірілмеген ет, балық, суши.
- Лямблиден құтылу өте қиын — олар ішекте емес. Лямблилер көбінесе өт қабындағы тоқырау процестері бар адамдарда, өт қабы дискинезиясында болады. Тоқырау өт толық ас қорытуға қатыспайды, лямблидің цистасын (жұмыртқасын) бұза алмайды және бұл циста денеге оңай кіреді, - доктор түсіндіреді.
Күрделілігі жоғарырақ — описторхоз, бауырда паразиттік өмір сүріп, гепатоциттерді жоятын, бұл бауыр циррозына әкелуі мүмкін.
- Описторхоз, әдетте, балықты жылумен өңдемей жеуді ұнататындарда жиі кездеседі: суши, тұздалған балық, ысталған, кептірілген балық, теңіз де, өзен де - дейді дәрігер.
Егерде лямблия мен описторхоз өт жолдарына қоныстанса, тағы бір түрі - шистосомалар несеп-жыныс жүйесін жөн көреді және жиі қуықта кездеседі.
Лали Борисовнаның айтуынша, 7-8 жыл бұрын филяриоз тек жылына бір рет кездесті. Қазір, өкінішке орай, филяриозбен ауыратын науқастар апта сайын келеді. Филярилер организмге жәндіктердің шағуы арқылы түседі, терінің астында дамып, жолдар жасайды. Филярилер үшін ең сүйікті «иелері» - жағалаудағы шатырларда түнеуді ұнататын балықшылар. Көптеген балықшылар мұндай сапарлардан тек балық ғана емес, паразиттер де алып келеді.
Қазақстардың арасында жиі кездесетін ең қауіпті гельминт түрлерінің бірі — эхинококка. Оны тек операция арқылы ғана алып тастауға болады.
- Эхинококкалық киста нәрестенің басының көлеміне дейін жетуі мүмкін, оны қатерлі ісікпен шатастыруға болады. Көбінесе, оны УДЗ кезінде бауыр мен өкпеде анықтайды, содан кейін талдаулармен расталады - деп атап өтті біздің әңгімелесушіміз.
Бүгінде эхинококкты хирургиялық жолмен жоюдың жаңа әдістері қолданылғанымен, паразитолог нашар қуырылған кәуәпты, әсіресе бауырдан жасалғанын тұтынбауға кеңес береді. Себебі сәтті операциядан кейін де рецидивтің пайызы жоғары.
Жаңалықтардан хабардар болыңыз. Біздің Telegram арнамызға жазылыңыз https://t.me/TopDocKz.
Суши, стейктер және кальян. Паразит қайдан пайда болады?
Гельминттермен жұғу жолдары — көбіне азық-түлік арқылы. Мұндай азық-түліктерге нашар жуылған көкөністер мен жемістер, қоғамдық тамақтану орындарындағы лас тарелкалар, жартылай шикі ет (стейктер, бургерлер) және балық (суши) жатады.
- Кальяндар да жұқтыру қаупінің көзі болып табылады, себебі аспап бөліктері зарарсыздандырылмайды. Кальян арқылы тек паразиттермен ғана емес, бактериялар мен вирустармен де жұқтыруға болады, - деп ескертеді дәрігер.
Сондай-ақ, доктор Бацикадзе пісіру алдында тауық жұмыртқасын сабынмен жууды және қайнатылған немесе сүзгіден өткізілген суды ішуге кеңес береді.
- Өнімдерді мұздату көмектеспейді, паразиттер мұздатылған балық пен етте сақталады, - деп атап өтеді ол. - Ерекше назар — жылулық өңдеуден өтпеген өнімдерге аудару керек. Егер сіз сельдь немесе пастурманы жақсы көрсеңіз — тексерілген көздерден алуды ұсынамын, ең дұрысы өнеркәсіптік өндіріс. Жай ғана көк шөпті су ағыны астында шаю арқылы, гельминттердің жұмыртқаларынан құтылу мүмкін емес. Көк шөптерді сірке ерітіндісіне — литр суға 1 ас қасық сірке салыңыз. Жемістерді арнайы құралдармен жуған дұрыс. Помидорлар мен қиярларды қайнаған сумен күйдіруге болады.
Көшелер мен скверлердегі жануарлардың жиналмаған нәжістері кеубейді, шаңға айналады, желмен таралады және әртүрлі заттарға қонады. Бұл шаңда паразиттердің цисталары болуы мүмкін. Адам бұл шаңды деммен жұтуы немесе аяқ киімінде гельминттердің жұмыртқаларын үйге алып кіруі мүмкін.
Үй жануарлары паразиттердің жұмыртқаларын көшеден үйге өз аяқтарында, жүндерінде алып келуі мүмкін. Сондықтан серуеннен кейін олардың аяқтарын жуу және жүндерін күту қажет. Жылына екі рет жануарларға дегельминтизациясын жүргізу қажет («ішекқұрттарды тазалау»).
Құрттардан сақтануға бола ма?
Паразиттермен байланысқа түспеу — дерлік мүмкін емес іс. Адам – әлеуметтік жаратылыс. Бірақ бұл сіз міндетті түрде жұқтырасыз дегенді білдірмейді.
- Иммундық жүйенің және асқазан-ішек жолдарының жақсы жұмыс істеуі — ағзада паразиттік формалардың болмауының кепілі. Егер асқазан-ішек жолдары тамаша жұмыс істесе, ешқандай жұқтыру сізге қорқынышты емес! - деп сендіреді Лали Борисовна. - Басқа ауыз арқылы ену кезінде, гельминттің жұмыртқасы сілекеймен кездеседі. Сілекейдің белгілі бір деңгейдегі Ph бар. Егер бұл кедергі өтілсе, асқазан-ішек жолында асқазан сөлі, өт және ферменттер іске қосылады. Денсаулығы мықты адамда бұл цистаны бұзады. Егер асқазан-ішек жолында проблемалар болса, паразиттермен жұқтыру мүмкін.
Иммунитетті нығайтыңыз, өттің ағысын, бауыр мен ішектің жұмысын қадағалаңыз, микробиотаның қалыпты балансын сақтаңыз - бұлардың бәрі организмге енген кезде паразиттің цистадан дамуын болдырмайды.
Өзіңде паразиттердің бар екенін қалай анықтауға болады?
Паразиттер өте айлалы, олар әдетте өздерін байқатпайды, деп ескертеді дәрігер.
- Паразиттер ауырмайды, айқын симптоматика бермейді, - деп растайды Бацикадзе. - Жұқтырған адамда аллергияға бейімділік, поллиноз, дерматиттер, бөртпелер пайда болады. Иммунитет төмендейді, витаминдер мен микроэлементтердің тапшылығы дамиды. Мысалы, темір тапшылығынан пайда болатын анемия, гемоглобиннің төмендеуі - организмде паразитті түрлердің болуына байланысты белгілердің бірі. Яғни, организмде себеп табу қиын және емге жауап бермейтін созылмалы жалғасып жататын процестер жүреді.
Құрттардың жұғуының жанама белгілеріне күңгірт, құрғақ шаш, шаштың түсуі, алопеция, себорея, қайызғақ, тырнақ бетінің деформациясы, тырнақтағы ақ дақтар, көру қабілетінің проблемалары жатады. Құрттардың белгілері жиі тұрақты шаршау сезімі, апатия, әлсіздік, нашар көңіл-күй болуы мүмкін.
Бірақ нақты диагноз қойып, құрттарды шығару тек лабораториялық талдаулар мен инструменталды зерттеулер негізінде паразитолог дәрігердің ғана қолынан келеді. Түрлі паразиттерге талдау жасау арзан емес, сондықтан зертхана таңдауы мен паразитарлық формалар тізімі бойынша алдын ала дәрігермен кеңескен жөн.
Микроскопиялық нәжісті зерттеп, құрттардың жұмыртқаларын анықтау сияқты ескі әдіс әлі де кеңінен қолданылады, бірақ ол қазір өткен дәуірде қалды. Қазіргі кезде паразиттерді анықтаудың көптеген заманауи әдістері бар – бұл ИФА (иммуноферменттік анализ) диагностикасы, ПЦР зертханасы және нәжісті Тюрдыев консервантында жинау. Сонымен қатар паразиттердің аппараттық диагностикасын да ұмытпау керек.
Зертханалық диагностикада адам организмінде паразиттердің болуының рұқсат етілген деңгейлері бар. Егер сіздің титрлеріңіз рұқсат етілген деңгейден асып кетсе, онда бұған өте мұқият болу керек.
Шын мәнінде адамның ішінде паразиттерді анықтау өте қиын. Қазіргі уақытта Ресейде анализ тапсыру провокациясымен қолданылады — яғни пациент анализ тапсырудан 1-2 күн бұрын гельминтке қарсы таблетка ішеді. Дәрі қабылдау паразиттердің болуын анықтайтын анализдегі реагенттердің ықтималдығын арттырады. Қашан және қалай провокация жүргізілетінін тек дәрігер ғана шешеді.
Лали Бацикадзе отбасын құруды жоспарлап жүрген жұптар үшін паразиттерге тексерілуді әсіресе ұсынады. Көп жағдайда сол гельминттер бала денсаулығының бұзылуына немесе ұрықтанудың қиындауына себеп болады.
Паразиттерден дер кезінде емделу неге соншалықты маңызды? Адам ағзасындағы гельминттер (құрттар) барлығы паразиттердің жоғарғы деңгейімен – қарапайым (лямблия, амеба, трихомонада) зақымдану жағдайларын жасайды. Бұл өз кезегінде бактериялардың (стафило және стрептококк, сальмонеллалар) көбеюіне алғышарттар жасап, саңырауқұлақтардың белсенді өсуіне себеп болады. Бұл вирустардың көбеюіне әкеледі, олар ең күрделі емдеуге жататын ағзалар. Осылайша, гельминттер өздерінің болуымен паразиттердің, бактериялар мен вирустардың басқа түрлерінің өсу мен көбею тізбегін бастайды. Тек паразиттерден құтылу арқылы басқа ауруларды сәтті емдеуге болады.
Паразитологқа немесе паразиттерге анализ тапсыруға жазылудың үш жолы бар:
- сайтқа өтінім қалдыру,
- бізге WhatsApp арқылы жазыңыз, біздің кеңесшілер міндетті түрде сізге жауап береді немесе қоңырау шалады,
- бізге келесі нөмірлерге +7 (707) 22 55 009 өздігінен қоңырау шалыңыз.
